Σήμερα, η Προεδρία του Συμβουλίου και οι εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία σχετικά με πρόταση για τη θέσπιση προτύπων ποιότητας του αέρα της ΕΕ που πρέπει να επιτευχθούν με στόχο την επίτευξη ενός στόχου μηδενικής ρύπανσης , συμβάλλοντας έτσι σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τοξικές ουσίες στην ΕΕ έως το 2050 Επιδιώκει επίσης να ευθυγραμμίσει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Η συμφωνία πρέπει ακόμη να επιβεβαιωθεί και από τα δύο θεσμικά όργανα πριν προχωρήσει στην επίσημη διαδικασία έγκρισης.
Για την ΕΕ, η υγεία των πολιτών της αποτελεί προτεραιότητα. Αυτό αποδείξαμε σήμερα με αυτήν την κρίσιμη συμφωνία που θα συμβάλει στην επίτευξη της φιλοδοξίας της ΕΕ για μηδενική ρύπανση έως το 2050. Οι νέοι κανόνες θα βελτιώσουν δραστικά την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε και θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την ατμοσφαιρική ρύπανση, μειώνοντας έτσι τους πρόωρους θανάτους και κινδύνους που σχετίζονται με την υγεία.
Alain Maron, υπουργός της κυβέρνησης της Περιφέρειας των Βρυξελλών-Πρωτεύουσας, υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή, το περιβάλλον, την ενέργεια και τη συμμετοχική δημοκρατία
Κύρια στοιχεία της συμφωνίας
Ενίσχυση των προτύπων ποιότητας του αέρα
Με τους νέους κανόνες, οι συννομοθέτες συμφώνησαν να καθορίσουν ενισχυμένα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ για το 2030 με τη μορφή οριακών τιμών και τιμών-στόχων που είναι πιο κοντά στις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ και που θα αναθεωρούνται τακτικά. Η αναθεωρημένη οδηγία καλύπτει μια σειρά από ουσίες που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα, συμπεριλαμβανομένων των λεπτών σωματιδίων και των σωματιδίων (PM 2,5 και PM 10 ), του διοξειδίου του αζώτου (NO 2 ), του διοξειδίου του θείου (SO 2 ), του βενζο(α)πυρενίου, του αρσενικού, του μολύβδου και νικέλιο, μεταξύ άλλων, και θεσπίζει συγκεκριμένα πρότυπα για κάθε ένα από αυτά. Για παράδειγμα, οι ετήσιες οριακές τιμές για τους ρύπους με τις υψηλότερες τεκμηριωμένες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, PM 2,5 και NO 2 , θα μειωθούν από 25 µg/m³ σε 10 µg/m³ και από 40 µg/m³ σε 20 µg/m³ αντίστοιχα. .
Η προσωρινή συμφωνία παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να ζητήσουν, έως τις 31 Ιανουαρίου 2029 και για συγκεκριμένους λόγους και υπό αυστηρούς όρους, αναβολή της προθεσμίας για την επίτευξη των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα:
- έως την 1η Ιανουαρίου 2040 το αργότερο για περιοχές όπου η συμμόρφωση με την οδηγία εντός της προθεσμίας θα αποδεικνυόταν ανέφικτη λόγω ειδικών κλιματικών και ορογραφικών συνθηκών ή όπου οι απαραίτητες μειώσεις μπορούν να επιτευχθούν μόνο με σημαντικό αντίκτυπο στα υπάρχοντα συστήματα θέρμανσης οικιακής χρήσης
- έως την 1η Ιανουαρίου 2035 το αργότερο (με δυνατότητα παράτασης κατά δύο ακόμη έτη) εάν οι προβλέψεις δείξουν ότι οι οριακές τιμές δεν μπορούν να επιτευχθούν μέχρι την προθεσμία επίτευξης.
Για να ζητήσουν αυτές τις αναβολές, τα κράτη μέλη θα πρέπει να συμπεριλάβουν προβλέψεις για την ποιότητα του αέρα στους οδικούς χάρτες ποιότητας του αέρα (που θα καταρτιστούν έως το 2028) που θα αποδεικνύουν ότι η υπέρβαση θα διατηρηθεί όσο το δυνατόν συντομότερη και ότι η οριακή τιμή θα τηρηθεί μέχρι το τέλος του περίοδο αναβολής το αργότερο. Κατά την περίοδο της αναβολής, τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να ενημερώνουν τακτικά τους οδικούς τους χάρτες και να αναφέρουν την εφαρμογή τους.
Οδικοί χάρτες, σχέδια και βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης για την ποιότητα του αέρα
Σε περιπτώσεις υπέρβασης ενός ορίου ή τιμής στόχου ή υπάρχει συγκεκριμένος κίνδυνος υπέρβασης των ορίων συναγερμού ή πληροφόρησης για ορισμένους ρύπους, το κείμενο απαιτεί από τα κράτη μέλη να καθορίσουν:
- έναν οδικό χάρτη για την ποιότητα του αέρα πριν από την προθεσμία εάν μεταξύ 2026 και 2029 το επίπεδο των ρύπων υπερβεί το όριο ή την τιμή στόχο που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2030
- σχέδια ποιότητας του αέρα για περιοχές όπου τα επίπεδα ρύπων υπερβαίνουν τα όρια και τις τιμές-στόχους που ορίζονται στην οδηγία μετά την προθεσμία
- βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης που καθορίζουν μέτρα έκτακτης ανάγκης (π.χ. περιορισμός της κυκλοφορίας οχημάτων, αναστολή κατασκευαστικών εργασιών κ.λπ.) για τη μείωση του άμεσου κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία σε περιοχές όπου θα ξεπεραστούν τα όρια συναγερμού
Οι συννομοθέτες συμφώνησαν να συμπεριλάβουν πιο ήπιες απαιτήσεις για την κατάρτιση σχεδίων για την ποιότητα του αέρα και βραχυπρόθεσμων σχεδίων δράσης σε περιπτώσεις όπου η δυνατότητα μείωσης ορισμένων συγκεντρώσεων ρύπων είναι σοβαρά περιορισμένη λόγω των τοπικών γεωγραφικών και μετεωρολογικών συνθηκών. Όσον αφορά το όζον, σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει σημαντική δυνατότητα μείωσης των συγκεντρώσεων του όζοντος σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, οι συννομοθέτες συμφώνησαν να εξαιρέσουν τα κράτη μέλη από την κατάρτιση σχεδίων για την ποιότητα του αέρα, υπό τον όρο ότι θα παράσχουν στην Επιτροπή και το κοινό με λεπτομερή αιτιολόγηση για μια τέτοια εξαίρεση.
Ρήτρα αναθεώρησης
Το προσωρινά συμφωνημένο κείμενο καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάζει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα έως το 2030 και στη συνέχεια κάθε πέντε χρόνια, προκειμένου να αξιολογεί τις επιλογές για ευθυγράμμιση με τις πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ και τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία. Στην αναθεώρησή της, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει άλλες διατάξεις της οδηγίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την αναβολή των προθεσμιών επίτευξης και τη διασυνοριακή ρύπανση.
Με βάση την ανασκόπησή της, η Επιτροπή θα πρέπει στη συνέχεια να υποβάλει προτάσεις για την αναθεώρηση των προτύπων ποιότητας του αέρα, τη συμπερίληψη άλλων ρύπων ή/και να προτείνει περαιτέρω δράση σε επίπεδο ΕΕ.
Πρόσβαση στη δικαιοσύνη και δικαίωμα αποζημίωσης
Η προτεινόμενη οδηγία ορίζει διατάξεις για τη διασφάλιση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη για όσους έχουν επαρκές συμφέρον και θέλουν να αμφισβητήσουν την εφαρμογή της, συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία επανεξέτασης θα πρέπει να είναι δίκαιη , έγκαιρη και όχι απαγορευτικά δαπανηρή και οι πρακτικές πληροφορίες σχετικά με αυτήν τη διαδικασία θα πρέπει να δημοσιοποιούνται.
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πολίτες δικαιούνται να διεκδικούν και να λαμβάνουν αποζημίωση σε περίπτωση βλάβης της υγείας τους ως αποτέλεσμα εκ προθέσεως ή εξ αμελείας παραβίασης των εθνικών κανόνων που μεταφέρουν ορισμένες διατάξεις της οδηγίας.
Το κείμενο, όπως τροποποιήθηκε από τους συννομοθέτες, διευκρινίζει επίσης και διευρύνει τις απαιτήσεις για τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν τα μέτρα που θεσπίστηκαν για την εφαρμογή της οδηγίας. Κατά περίπτωση, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παράβασης, είτε είναι επαναλαμβανόμενη, και τα άτομα και το περιβάλλον που επηρεάζεται από αυτήν, καθώς και τα πραγματικά ή εκτιμώμενα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την παράβαση.
Επόμενα βήματα
Η προσωρινή συμφωνία θα υποβληθεί τώρα στους εκπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο (Coreper) και στην επιτροπή περιβάλλοντος του Κοινοβουλίου για έγκριση. Εάν εγκριθεί, το κείμενο θα πρέπει στη συνέχεια να εγκριθεί επίσημα και από τα δύο θεσμικά όργανα, μετά από αναθεώρηση από γλωσσολόγους νομικούς, προτού δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και τεθεί σε ισχύ. Τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος για να μεταφέρουν την οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο.
Ιστορικό
Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα στην ΕΕ τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι η υπ’ αριθμόν ένα περιβαλλοντική αιτία πρόωρων θανάτων. Επηρεάζει δυσανάλογα ευάλωτες ομάδες όπως παιδιά, ηλικιωμένους και άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις, καθώς και κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούσες ομάδες. Έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, προκαλώντας ζημιές στα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα.
Για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η ΕΕ έχει δύο οδηγίες για την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος, που χρονολογούνται από το 2004 και το 2008. Η αναθεώρηση αυτών των οδηγιών υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2022, ως αναπόσπαστο μέρος του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη μηδενική ρύπανση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου δράσης, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να αναθεωρήσει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ για να τα ευθυγραμμίσει περισσότερο με τις συστάσεις του ΠΟΥ.
Η πρόταση της Επιτροπής επικαιροποιεί και συγχωνεύει τις δύο υφιστάμενες οδηγίες και εισάγει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης για τον αέρα, που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2050. Η πρόταση της Επιτροπής θέτει επίσης ενδιάμεσους στόχους για το 2030 που πλησιάζουν περισσότερο τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ. Σύμφωνα με την αρχική πρόταση, τα πρότυπα που έχουν τεθεί θα επανεξετάζονται τακτικά μέχρι το 2050, προκειμένου να αξιολογηθεί εάν πρέπει να προσαρμοστούν ή εάν πρέπει να καλυφθούν και άλλοι ρύποι. Η πρόταση αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση της παρακολούθησης, της μοντελοποίησης και των σχεδίων ποιότητας του αέρα.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του τον Σεπτέμβριο του 2023, ενώ το Συμβούλιο συμφώνησε για τη διαπραγματευτική του εντολή σε επίπεδο Coreper τον Νοέμβριο του 2023. Εισηγητής του Κοινοβουλίου για αυτόν τον φάκελο ήταν ο Javi López.
20.2.2024
