Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Τζίμης Πανούσης είχε διατυπώσει
την ανησυχία για το ενδεχόμενο μια μελλοντική επανάσταση να μην
επιλεγεί από τους ανθρώπους. Εξέφρασε τον προβληματισμό ότι παρά την
προοπτική της επανάστασης, η κοινωνία ίσως επιλέξει την υποταγή και την
σκλαβιά αντί της αλλαγής και της εξέγερσης. Με λύπη ανέφερε: «Μπορεί
να θελήσει ο λαός να γίνει και δούλος. Και το λέω με λύπη. Βλέπω τα
νέα παιδιά με τρία κατοσταρικάκια που παίρνουν και τα λένε άνεργα,
λίγο χαρτζιλικάκι από τον μπαμπά, ένα καφεδάκι, λίγο “μαστούρα”,
και λίγο το κινητάκι μας, και δεν θέλουμε τίποτα άλλο, είμαστε μια
χαρά ευτυχισμένοι. Μπορεί να θελήσουμε και αυτό…» Αυτή η οπτική
παρουσιάζει μια γενιά που φαίνεται αποχαυνωμένη από τα κινητά
τηλέφωνα, την τηλεόραση, το διαδίκτυο και την ηθική κρίση των μέσων
κοινωνικής δικτύωσης όπως το TikTok. Εμφανίζεται μια γενιά που φαίνεται
ανέτοιμη να διεκδικήσει, ανέντιμη ως προς την αντιστασιακή υπόστασή της.
Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη πλευρά που αναζωπυρώνει την ελπίδα. Ο
Erich Fromm περιγράφει μια νέα γενιά αναζητά την αυθεντικότητα και την
ειλικρίνεια. Σύμφωνα με τον αυτόν, «Ανάμεσα σ’ αυτούς τους νέους
ανθρώπους, συναντάμε καταναλωτικές τάσεις που δεν είναι κρυμμένες
μορφές απόκτησης ή κατοχής, αλλά εκφράσεις γνήσιας χαράς κάνοντας
πράγματα που τους αρέσουν, χωρίς να περιμένουν κάτι το «διαρκές» σαν
αντάλλαγμα. Αν και μπορεί να μην έχουν βρει ακόμα τον εαυτό τους ή
κάποιο σκοπό που να καθορίζει την καθημερινή τους πρακτική, επιζητούν
να είναι ο εαυτός τους, αντί να έχουν και να καταναλώνουν. Ακόμα και
αν δε διαθέτουν αρκετή σοβαρότητα, προετοιμασία ή συγκέντρωση, αυτοί
οι νέοι άνθρωποι τολμάνε να υπάρχουν και δεν ενδιαφέρονται για το
τι ανταλλάγματα θα πάρουν ή τι μπορούν να κρατήσουν για τον εαυτό
τους. Φαίνονται ακόμα πιο ειλικρινείς από την παλιά γενιά, αν και
πολλές φορές είναι φιλοσοφικά και πολιτικά αφελείς. Δε γυαλίζουν το
εγώ τους όλη την ώρα για να γίνουν ένα επιθυμητό «αντικείμενο» στην
αγορά. Δεν προσπαθούν να προστατέψουν την εικόνα τους, λέγοντας
συνεχώς ψέματα συνειδητά ή ασυνείδητα. Δεν ξοδεύουν την ενέργεια
τους στην απόκρυψη της αλήθειας, όπως συνηθίζει η πλειοψηφία των
ανθρώπων. Και πολύ συχνά εντυπωσιάζουν τους μεγαλύτερους τους
με την εντιμότητα τους» (Erich Fromm, Να Έχεις ή να Είσαι) Για να είναι
κάποιος ο εαυτός του, πρέπει να κατανοήσει τι σημαίνει ελευθερία και να
προσπαθήσει να απαλλαγεί από τις μάταιες απολαύσεις και τη σαθρότητα
του νέου προοδευτικού αφηγήματος. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να
θυμηθούμε τον Γιώργο Θεοτοκά, ο οποίος περίπου ένα αιώνα πριν είχε
αναφέρει: «Οι καιροί είναι δύσκολοι! Όποιοι και να είναι οι νέοι που
έρχονται, όποιες κατευθύνσεις και να θέλουν να ακολουθήσουν, θα
διαισθανθούν αμέσως αν είναι οι αληθινοί καλλιτέχνες και πραγματικοί
στοχαστές, πως το πρώτο καθήκον είναι να εξυψώσουν το επίπεδο
της πνευματικής μας ζωής. Θα φέρουν μια πλατύτερη και βαθύτερη
ενατένιση των προβλημάτων που μας απασχολούν. Θα μιλήσουν μια
γλώσσα πιο πολιτισμένη και πιο ουσιαστική από αυτή που διεξάγονται
σήμερα οι ελληνικές συζητήσεις. Θα αρνηθούν την μαλθακότητα και την
επιπολαιότητα που μας περιβάλλουν, θα αρνηθούν τις εύκολες επιτυχίες
και τις κούφιες τιμητικές διακρίσεις της μετριότητας και θα
φιλοδοξήσουν να κάνουν κάτι δύσκολο, ικανό να ζήσει. Χρειαζόμαστε
νέους με γερές πλάτες, που παίρνουν την ζωή στα σοβαρά, που
αισθάνονται ευχαρίστηση στην κοπιαστική εργασία, στους τραχείς αγώνες,
στα επικίνδυνα ταξίδια, που αγαπούν την δυσκολία διότι έχουν δυνάμεις να
ξοδέψουν. Η δύσκολη και ταραγμένη εποχή που ζούμε ταιριάζει καλά στους
ανθρώπους αυτού του είδους. Τους προσφέρει ένα ανεξάντλητο πεδίο
όμορφης δράσης!» (Γιώργος Θεοτοκάς, Το Ελεύθερο Πνεύμα) Η κοινωνία
σήμερα, 100 χρόνια μετά από τα εύστοχα λόγια του Θεοτοκά, παρουσιάζει
αντιφάσεις και προκλήσεις που αποτυπώνουν την αναζήτηση της
αυθεντικότητας και της ελευθερίας. Μας δείχνει επίσης τις ευκαιρίες που
χάθηκαν στην χώρα μας, και την τραγωδία του δυτικού μοντέλου της υλικής
αποχαύνωσης. Κάποιοι φαίνεται να αποδέχονται τη σκλαβιά της εικονικής
πραγματικότητας και να υποτάσσονται στους ανήθικους αλγορίθμους του
Tik Tok και των μεσημεριανών εκπομπών λοιδορίας. Κάποιοι άλλοι
ωστόσο αναζητούν το βαθύτερο νόημα της ελευθερίας και συσπειρώνονται
στους δρόμους της αναζήτησης, πράττωντας σκεπτικιστικά και
εναλλακτικά. Αρνιούνται να γίνουν η γενιά με «τρία κατοστάρικα». Η
πρόκληση για τη σύγχρονη κοινωνία, και ειδικά για τους νέους γονείς και
δασκάλους, είναι να ισορροπήσουν αυτές τις δυνάμεις, να διδάξουν την
αξία της ειλικρίνειας και του σκεπτικισμού, την σημασία του κοινωνικού
αντιδραστικού αγώνα και της εσώτερης πνευματικής ανάπτυξης έτσι ώστε
οι νέοι να προχωρήσουν μπροστά με θάρρος και αυθεντικότητα. Να
σταθούν πλάι από τα παιδιά, να τα ενθαρρύνουν να διεκδικήσουν και να
κατακτήσουν, όλα όσα εκείνοι, δεν κατάφεραν μέσα στον θόρυβο της ζωής.
Να φωνάξουν με στεντόρεια φωνή, τα λόγια του Γιώργου
Παπαδημητρακόπουλου: «Παιδιά, ανανήψτε! Μην μπαίνετε από τώρα,
τόσο άδικα, τόσο άδοξα, μα και χωρίς να έχετε δώσει την παραμικρή μάχη,
στο περιθώριο της ζωής. Και το περιθώριο είναι πάντα περιθώριο, να
ξέρετε. Σας περιμένουμε όλοι στο προσκήνιο. Μαχητές στις φουρτούνες
της ζωής. Ξεριζωτές και φυτευτές. Δώστε στα νιάτα σας νόημα, στη
ζωή σας σκοπό. Σας θέλουμε έφηβους και επαναστάτες. Και με αιτία…»
(Κ. Γιώργος Παπαδημητρακόπουλος, «Νέοι στο Σήμερα») Η τελευταία φράση
αποτελεί την τελευταία ευκαιρία αναχαίτισης των εισβολέων της νέας τάξης
και ταυτόχρονα το ύπατο διακύβευμα (δανειζόμενοι τον τίτλο του Κώστα
Σταμάτης Γαλάνης, Φλεβάρης 2025
