Στρατηγικά, βλέπουμε να ανατρέπεται η αφήγηση ότι οι δημοκρατίες είναι καταδικασμένες να αντιδρούν και να μαζεύουν τα ερείπια, ενώ τα αυταρχικά καθεστώτα κινούν τα νήματα από θέση ισχύος. Το Ισραήλ έδειξε προληπτική τόλμη και χρησιμοποίησε αεροπορική ισχύ, πληροφοριακή υπεροχή και πολιτική αποφασιστικότητα για να περάσει στην αντεπίθεση των πληγμάτων που δέχεται τα τελευταία χρόνια.
Αυτό είναι ένα πολύτιμο μάθημα για Ευρωπαίους και Αμερικανούς καθώς ανοίγει τη διάσταση της διδακτικής αξίας για τη Δύση και ειδικά για την Ελλάδα όπου:
· Πολλά δυτικά κράτη προσεγγίζουν αυταρχικούς αντιπάλους (Ρωσία, Ιράν, Βόρεια Κορέα, Κίνα, Τουρκία) με υπερβολική ανεκτικότητα, φοβούμενα τις συνέπειες της σύγκρουσης.
· Το Ισραήλ δείχνει ότι η ενεργητική δράση μπορεί να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού πριν αυτοί παγιωθούν υπέρ του αντιπάλου.
· Για την Ευρώπη, που εξαρτάται από αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας, το μήνυμα είναι ότι πρέπει να αναπτύξει δική της ικανότητα στρατηγικής αυτονομίας και αποτροπής.
· Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, το δίδαγμα είναι ότι η έγκαιρη χρήση ισχύος μπορεί να αποτρέψει δαπανηρούς μακροχρόνιους πολέμους αργότερα, αν γίνει συντονισμένα και με σαφή στόχο.
· Για την Ελλάδα η στρατηγική επιτυχία έναντι των απειλών της Τουρκίας, δεν είναι ζήτημα απόλυτης δύναμης, αλλά ζήτημα πρωτοβουλίας, πληροφορίας και ψυχραιμίας να αντέξεις το ρίσκο.
Η Δύση συνειδητοποιεί ότι δεν είναι αρκετό να είμαστε πλούσιοι. Πρέπει να έχουμε και πολιτισμική συνοχή. Δεν είναι αρκετό να έχουμε τεχνολογία. Πρέπει να έχουμε και αξίες. Δεν είναι αρκετό να έχουμε στρατό. Πρέπει να έχουμε και όραμα αποτροπής της διάλυσης των δημοκρατιών μας από αυταρχικά καθεστώτα που βασίζονται στην αδράνεια των δημοκρατιών μας λόγω των αρχών της δημοκρατίας.
Η Μέση Ανατολή, μια περιοχή συνώνυμη με στρατηγικά διλήμματα και ιστορικές ανατροπές, βρίσκεται για ακόμη μία φορά στο χείλος μιας καθοριστικής καμπής. Ο ρόλος του Ιράν για απόκτηση κυριαρχίας στην περιοχή έχει οδηγήσει στη σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν η οποία δεν είναι απλώς μια ακόμη περιφερειακή σύρραξη — είναι μια αναμέτρηση που δοκιμάζει όρια ισχύος, αντοχής και αποτροπής σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο πυρήνας της υπόθεσης συνοψίζεται σε μια φράση που αποτυπώνει όλη την ουσία αυτού του πολέμου και τις συνέπειές του: Αν ο πόλεμος Ισραήλ–Ιράν τελειώσει με το καθεστώς άθικτο και το πυρηνικό του πρόγραμμα ανακτήσιμο, τότε όλα θα είναι μάταια. Ο κόσμος στη Μέση Ανατολή θα προσαρμοστεί αναλόγως — και το μήνυμα θα είναι: Το Ιράν είναι άτρωτο διότι επέζησε από τα πάντα που του έριξε το Ισραήλ και οι ΗΠΑ. Τα αυταρχικά καθεστώτα θα ενδυναμωθούν κατά των δημοκρατιών.
Η λογική της σημερινής σύγκρουσης έχει τις ρίζες της σε δεκαετίες αντιπαλότητας, ιδεολογικής εχθρότητας και αγώνα για περιφερειακή επιρροή του Ιράν έναντι των άλλων χωρών της περιοχής. Το Ιράν, με το θεοκρατικό καθεστώς του, οικοδόμησε δίκτυα πληρεξουσίων και παρόλο που έχει τεράστιες ποσότητες πετρελαίου, επένδυσε στην ανάπτυξη ενός πυρηνικού προγράμματος που επειδή δεν έχει ανάγκη από επί πλέον ενέργεια, μεταφράστηκε σε απειλή για το Ισραήλ και τους συμμάχους του αλλά και για την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα. Η προσπάθεια ελέγχου των εφοδιαστικών αλυσίδων έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στην ομαλή διέλευση των αγαθών από την περιοχή κυρίως με τους Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα όπου επηρεάζουν και την διέλευση των ελληνόκτητων πλοίων.
Από την άλλη, το Ισραήλ, που παραδοσιακά αντιμετωπίζει τον κόσμο μέσα από το πρίσμα της επιβίωσης, προχώρησε σε μια πρωτοφανή στρατηγική εκστρατεία, σκοπός της οποίας δεν είναι μόνο να καθυστερήσει το ιρανικό πυρηνικό όνειρο, αλλά να μειώσει τον κίνδυνο μελλοντικής απειλής του.
Υπάρχει όμως ο κίνδυνος της ατελούς νίκης. Η ιστορία των στρατηγικών επεμβάσεων στη Μέση Ανατολή μάς διδάσκει ότι η μισή νίκη ισοδυναμεί συχνά με ήττα. Αν το Ισραήλ, παρά την τεράστια στρατιωτική
επιχείρηση και το υψηλό πολιτικό κόστος, δεν κατορθώσει να εξαλείψει πλήρως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και αν το θεοκρατικό καθεστώς παραμείνει στο τιμόνι της χώρας, τότε το μήνυμα που θα σταλεί όχι μόνο στους Ιρανούς αλλά και σε άλλες φιλόδοξες χώρες όπως η Τουρκία είναι ξεκάθαρο: «Μπορείς να επιβιώσεις ακόμη και της πιο σκληρής εκστρατείας των ισχυρών».
Η αποτρεπτική ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ θα υπονομευτεί. Οι σύμμαχοι τους στην περιοχή, από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ως τη Σαουδική Αραβία, θα επανεξετάσουν την πίστη τους σε αυτή τη στρατηγική συμμαχία. Το Ιράν θα βγει πιο ριζοσπαστικοποιημένο και με τον μύθο του «ανίκητου» θα τρέφει νέες γενιές φανατικών.
Η δυτική στρατηγική σκέψη —είτε εκφράζεται μέσα από το δόγμα της αποφυγής αιώνιων πολέμων είτε μέσα από τον ρεαλισμό του— φλερτάρει επικίνδυνα με την ιδέα της μερικής λύσης. Ωστόσο, όπως δείχνει η ιστορία του Ιράκ, της Λιβύης και του Αφγανιστάν, η μη ολοκληρωμένη ανατροπή ή η μισή επέμβαση ανοίγουν χώρο για την αναγέννηση απολυταρχικών και επικίνδυνων δυνάμεων.
Η αποτροπή ή η πλήρης εξουδετέρωση του πυρηνικού δυναμικού του Ιράν είναι κάτι περισσότερο από στρατιωτικός στόχος — είναι μήνυμα ισχύος και συνέπειας της διεθνούς τάξης για την προστασία κακόβουλων ενεργειών από τα αυταρχικά κράτη. Αν αποτύχει, θα ακολουθήσει ένα κύμα νέων φιλοδοξιών για εξοπλισμούς και κούρσα πυρηνικών από την Αίγυπτο, την Τουρκία έως τη Σαουδική Αραβία.
Αν όμως πετύχει, η Μέση Ανατολή μπορεί να δει το πρώτο βήμα προς μια ισορροπία δυνάμεων χωρίς πυρηνική απειλή και με χώρες που ξέρουν ότι δεν μπορούν να παραβιάζουν κόκκινες γραμμές χωρίς συνέπειες. Επίσης θα αποκατασταθεί η ηρεμία στις εφοδιαστικές αλυσίδες που ωθούσε τον πληθωρισμό, θα κατασκευαστεί ο Ινδικός Δρόμος του Μεταξιού (IMEC), και θα επανέλθει η ειρήνη και η ευημερία στην περιοχή.
Η τωρινή συγκυρία είναι σπάνια: α) Το Ιράν είναι στρατιωτικά αποδυναμωμένο, διεθνώς απομονωμένο και χωρίς αξιόπιστους συμμάχους να το υπερασπιστούν πρακτικά. Ο Πούτιν είναι πιο πρόθυμος να συνεργαστεί με τον Τραμπ παρά να βοηθήσει το Ιράν. Η προτεραιότητά του είναι να αποφύγει να εκτεθεί σε νέες κυρώσεις των ΗΠΑ. Και ακόμα κι αν το ήθελε, τα μέσα που έχει για να βοηθήσει την Τεχεράνη θα ήταν περιορισμένα, καθώς ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας έχει αποκαλύψει τις ανεπάρκειες του στρατού της Ρωσίας. Η Κίνα υποστηρίζει την Ισλαμική Δημοκρατία εδώ και χρόνια. Ωστόσο, πέρα από την καταδίκη της ισραηλινής επίθεσης της 13ης Ιουνίου, το Πεκίνο κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει να εμπλακεί στις συγκρούσεις, β) Η στρατιωτική πίεση είναι άνευ προηγουμένου, γ) Η κοινή γνώμη στο εσωτερικό του Ιράν αρχίζει να ραγίζει, καθώς ο ίδιος ο λαός υποφέρει από ανελεύθερες πρακτικές.
Κι όμως, όλα αυτά μπορούν να χαθούν σε λίγες εβδομάδες αν δεν ληφθούν οι αποφάσεις που θα μετατρέψουν τη στρατιωτική υπεροχή σε στρατηγική νίκη.
Στην πραγματικότητα, αυτό που κρίνεται δεν είναι απλώς το ιρανικό καθεστώς — αλλά η ίδια η έννοια της αποτροπής στη Μέση Ανατολή. Αν το μήνυμα είναι ότι «το Ιράν είναι άτρωτο», τότε ένας νέος κύκλος ασταμάτητων συγκρούσεων και εξοπλισμών θα είναι αναπόφευκτος. Θα συνεχίσει η διατάραξη των εφοδιαστικών αλυσίδων και θα πάρουν θάρρος και άλλες δυνάμεις όπως η Τουρκία να συνεχίσουν τις απειλές κατά της Ελλάδος.
Είναι μια ιστορική στιγμή όπου η ηγεσία πρέπει να σταθμίσει όχι μόνο το κόστος της νίκης αλλά και το αντίτιμο μιας ατελούς αποτυχίας. Η στρατηγική τόλμη του Ισραήλ ενός μικρού κράτους μπορεί να παράγει αλυσιδωτές συνέπειες που ξεπερνούν το αρχικό πεδίο μάχης. Η αλλαγή ισορροπίας στη Μέση Ανατολή αυτή τη στιγμή οφείλεται λιγότερο σε εξωτερικές υπερδυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία) και περισσότερο στην αυτοδύναμη επιβολή περιφερειακής στρατιωτικής τάξης από το Ισραήλ.
Επιπλέον, προβάλλεται το δίλημμα για το μέλλον: Αν δεν ολοκληρωθεί η διάλυση της πυρηνικής υποδομής του Ιράν και η αποσταθεροποίηση του καθεστώτος, τότε όλη αυτή η εντυπωσιακή νίκη μπορεί να αποδειχθεί προσωρινή. Η ισραηλινή επιχείρηση εντάσσεται σε μια νέα τάση όπου: Οι αυταρχικές δυνάμεις (Ιράν, Ρωσία, Τουρκία) αρχίζουν να εμφανίζουν εσωτερικές ρωγμές όταν βρεθούν υπό ισχυρή στρατιωτική
και οικονομική πίεση. Ο «άξονας του αυταρχισμού» δεν είναι πανίσχυρος — είναι εύθραυστος αν ο αντίπαλος χτυπήσει γρήγορα, στοχευμένα και αδιάκοπα.
Άρα, το μάθημα για τις ελεύθερες δημοκρατίες είναι ότι η άμυνα δεν είναι πάντα παθητική: μπορεί να είναι προληπτική και καταιγιστική, ώστε να αναγκάζει τον αντίπαλο σε διαρκή αμυντική διάταξη. Αποτυπώνει την ουσία της στρατηγικής αλλαγής παραδείγματος όπου η τόλμη, συνδυασμένη με συνεπή βούληση, μπορεί να καθηλώσει ακόμη και τον πιο επιθετικό αυταρχικό άξονα.
Για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που συχνά καθυστερούν να απαντήσουν σε επιθετικές κινήσεις (βλέπε Ουκρανία, Συρία, κλπ.), αυτό είναι προειδοποίηση και έμπνευση μαζί ότι η στρατηγική επιτυχία δεν είναι ζήτημα απόλυτης δύναμης, αλλά ζήτημα πρωτοβουλίας, πληροφορίας και ψυχραιμίας να αντέξεις το ρίσκο.
Γράφει ο Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
