Η σύνοδος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης αποτέλεσε το βήμα από το οποίο ο Σι Τζινπίνγκ παρουσίασε την ιδέα ενός νέου παγκόσμιου συστήματος ασφάλειας και οικονομίας. Η πρωτοβουλία αυτή δεν αποτελεί απλώς μια διπλωματική κίνηση, αλλά μια απόπειρα της Κίνας να αυτοπροβληθεί ως ηγετική δύναμη ενός «παγκόσμιου Νότου» που επιδιώκει να αμφισβητήσει τη δυτική κυριαρχία. Ωστόσο, παρά την εντυπωσιακή ρητορική, τα πραγματικά δεδομένα δείχνουν ότι η συγκρότηση ενός σταθερού αντι-δυτικού συνασπισμού είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Οι οικονομικές εξαρτήσεις, οι ιστορικές αντιπαλότητες και οι γεωπολιτικές προτεραιότητες των χωρών που συμμετέχουν καθιστούν αυτή τη φιλοδοξία περισσότερο ευσεβή πόθο παρά ρεαλιστικό σχέδιο.
Η Κίνα με εύθραυστη βάση: Η Κίνα επιδιώκει να εμφανιστεί ως ο «σταθερός εταίρος» στη διεθνή σκηνή, σε αντιδιαστολή με την απρόβλεπτη πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Επικοινωνιακά, η προσπάθεια αυτή φαίνεται να αποδίδει, καθώς η Δύση συχνά παρουσιάζεται ως κατακερματισμένη. Όμως η κινεζική πραγματικότητα απέχει πολύ από την εικόνα της πανίσχυρης οικονομίας.
Ο ρυθμός ανάπτυξης έχει μειωθεί δραστικά, από 15% πριν από δέκα χρόνια σε λιγότερο από 4% σήμερα. Η αγορά ακινήτων, στην οποία οι πολίτες επένδυαν ως βασική πηγή πλούτου, βρίσκεται σε κατάρρευση, γεγονός που μειώνει την εσωτερική κατανάλωση. Το κατά κεφαλήν εισόδημα τοποθετεί την Κίνα στην 70ή θέση διεθνώς, κάτι που αποκαλύπτει ότι η ευημερία δεν κατανέμεται ισότιμα στον πληθυσμό. Έτσι, η χώρα εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από τις εξαγωγές της. Και το βασικότερό της αγοραστικό κοινό παραμένουν οι Ηνωμένες Πολιτείες – η ίδια δύναμη που θέλει να αμφισβητήσει.
Η προσπάθεια δημιουργίας αγωγού φυσικού αερίου με τη Ρωσία είναι ένα παράδειγμα στρατηγικής συνεργασίας. Όμως απαιτεί τεράστιες επενδύσεις και τουλάχιστον επτά χρόνια για ολοκλήρωση. Δεν μπορεί να αποτελέσει λύση στα άμεσα οικονομικά προβλήματα της Κίνας.
Η Ρωσία σε πολεμική απομόνωση: Η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν είναι παγιδευμένη στον πόλεμο της Ουκρανίας. Η στρατηγική της ατζέντα είναι μονοδιάστατη και το οικονομικό της βάρος έχει περιοριστεί λόγω κυρώσεων και στρατιωτικών εξόδων. Παρά τις φιλοδοξίες της, δεν διαθέτει τους πόρους για να στηρίξει οικονομικά ή τεχνολογικά τους συμμάχους της.
Η Κίνα, αν και δηλώνει «ουδέτερη», δεν έχει εγκρίνει επίσημα τις ρωσικές ενέργειες στον ΟΗΕ, ενώ περιορίζεται στην πώληση όπλων και εξοπλισμού έναντι μετρητών. Η Ινδία, από την πλευρά της, αποφεύγει εμπλοκή. Η μόνη χώρα που στηρίζει στρατιωτικά τη Ρωσία είναι η Βόρεια Κορέα – γεγονός που καταδεικνύει την αδυναμία της Μόσχας να συγκροτήσει ευρύτερο συνασπισμό.
Η Ινδία αναδυόμενη δύναμη με εξαρτήσεις: Η Ινδία βιώνει μια περίοδο ταχείας ανάπτυξης, με ρυθμούς που θυμίζουν την Κίνα πριν από δέκα χρόνια. Η κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι επιδιώκει να εκμεταλλευθεί τη στροφή των ΗΠΑ μακριά από την Κίνα, προσελκύοντας επενδύσεις και μεταφέροντας την παραγωγή αμερικανικών εταιρειών στο έδαφός της.
Ωστόσο, η Ινδία παραμένει εξαρτημένη από την αμερικανική αγορά για να συνεχίσει αυτή την ανάπτυξη. Η σχέση της με την Κίνα είναι ανταγωνιστική, τόσο στο πεδίο των εξαγωγών όσο και στο γεωπολιτικό επίπεδο, λόγω ιστορικών και πρόσφατων συνοριακών συγκρούσεων.
Παρά την παρουσία της σε πολυμερείς συναντήσεις, η Ινδία δεν έχει λόγο να θυσιάσει την πρόσβαση στις αμερικανικές αγορές για να ενταχθεί σε έναν αντι-δυτικό συνασπισμό.
Η Βόρεια Κορέα ο αδύναμος σύμμαχος: Η παρουσία της Βόρειας Κορέας στις εκδηλώσεις ενότητας, όπως η παρέλαση στο Πεκίνο, υπογραμμίζει την αδυναμία της Ρωσίας να προσελκύσει ισχυρούς συμμάχους. Η Πιονγιάνγκ μπορεί να παρέχει στρατιωτική υποστήριξη, αλλά παραμένει μια απομονωμένη, οικονομικά αδύναμη δύναμη. Η συμμετοχή της λειτουργεί περισσότερο ως πολιτικό σύμβολο παρά ως ουσιαστική ενίσχυση.
Το Ιράν ο απόντας που λέει πολλά: Η μη πρόσκληση του Ιράν ήταν μια στρατηγική επιλογή. Η παρουσία του θα ενίσχυε την εικόνα του συνασπισμού ως μιας «παράνομης» ομάδας, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη αντίδραση από τη Δύση. Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα γνωρίζουν ότι δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα με το να ταυτιστούν με την Τεχεράνη, ειδικά σε μια περίοδο που επιδιώκουν να αποφύγουν την πλήρη αποξένωση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο συμβολισμός της επίδειξης ενότητας: Οι παρελάσεις και οι κοινές εμφανίσεις, όπως αυτή στην Πλατεία Τιεν-αν-μεν, έχουν περισσότερο επικοινωνιακό παρά ουσιαστικό χαρακτήρα. Στόχος τους είναι να δείξουν προς τα έξω ότι οι χώρες αυτές μπορούν να σταθούν ενωμένες απέναντι στη Δύση. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για επιδείξεις χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Η μόνη χειροπιαστή συμφωνία που ανακοινώθηκε ήταν αυτή του αγωγού Ρωσίας–Κίνας, που δεν θα έχει άμεσο αποτέλεσμα. Μια συγκριτική προσέγγιση προσέγγιση αναδεικνύει τα παρακάτω στοιχεία:
· Κίνα: Οικονομικός γίγαντας με δομικές αδυναμίες, που δεν μπορεί να αντικαταστήσει την αμερικανική αγορά.
· Ρωσία: Στρατιωτικά ενεργή αλλά οικονομικά αποδυναμωμένη, εξαρτημένη από την Ινδία και την Κίνα.
· Ινδία: Δυναμικά αναπτυσσόμενη αλλά εξαρτημένη από τις ΗΠΑ· δεν έχει κοινά στρατηγικά συμφέροντα με την Κίνα.
· Βόρεια Κορέα: Συμβολικός υποστηρικτής της Ρωσίας, χωρίς ουσιαστικό βάρος.
· Ιράν: Απών, καθώς η συμμετοχή του θα ζημίωνε την εικόνα του συνασπισμού.
Η πρωτοβουλία της Κίνας να παρουσιάσει ένα νέο παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας και οικονομίας μπορεί να εντυπωσιάζει σε επίπεδο ρητορικής και επικοινωνίας, όμως στερείται ουσιαστικού περιεχομένου. Οι χώρες που υποτίθεται ότι αποτελούν τον πυρήνα αυτού του συνασπισμού έχουν περισσότερο λόγους να παραμείνουν εξαρτημένες από τις Ηνωμένες Πολιτείες παρά να ενωθούν εναντίον τους.
Η Κίνα χρειάζεται τις αμερικανικές αγορές, η Ινδία χρειάζεται τις αμερικανικές επενδύσεις, η Ρωσία είναι αποδυναμωμένη, η Βόρεια Κορέα δεν έχει βαρύτητα και το Ιράν αποκλείεται για να μη στιγματιστεί ο συνασπισμός. Όλα αυτά δείχνουν ότι ο «αντι-δυτικός συνασπισμός» παραμένει ένα όραμα περισσότερο επικοινωνιακό παρά στρατηγικά υλοποιήσιμο.
Η ιστορία αποδεικνύει ότι οι συμμαχίες που διαρκούν βασίζονται σε κοινά και αλληλοσυμπληρούμενα συμφέροντα. Στην περίπτωση του υποτιθέμενου άξονα Κίνας–Ρωσίας–Ινδίας, αυτό που υπάρχει είναι αντίθεση συμφερόντων, οικονομική αλληλεξάρτηση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ιστορικές καχυποψίες. Έτσι, η φιλοδοξία της Κίνας παραμένει, προς το παρόν, ένα όραμα χωρίς στέρεη βάση για αυτό δεν υπογράφηκαν και συμφωνίες όπως θα έπρεπε να γίνει εάν υπήρχε πραγματική αλληλεγγύη μεταξύ τους.
Η εμφάνιση των ηγετών στην στρατιωτική παρέλαση χωρίς την συμμέτοχή της Ινδίας, τονίζει ακόμα μια φορά ότι η παγκόσμια διαμάχη είναι πολιτισμική, από τα αυταρχικά καθεστώτα ενάντια των δημοκρατικών κυβερνήσεων της Δύσης.
Γράφει ο Ατσαλάκης Γιώργος Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων
