Το εξαιρετικό μυθιστόρημα της Μαρίας Καμηλάκη διαδραματίζεται αρχικά στην Κάλυμνο, το γνωστό σε όλους μας «Νησί των Σφουγγαράδων», από εκεί και ο τίτλος «ΣΦΟΥΓΓΑΡΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ» και μετά στην Αθήνα, κυρίως κατά την εποχή της δικτατορίας (1967-1974).
Αποτελεί ένα συγκινητικό μελόδραμα το οποίο θίγει, αρκετά εύστοχα, θέματα όπως την ταξική διαστρωμάτωση, τα ήθη και έθιμα της εποχής, τη θέση της γυναίκας, την κακοποίηση ως μέσο επιβίωσης μιας κοινωνίας με την ενσυναίσθηση σε νηπιακό στάδιο.
Μέσα από τους ήρωες της, μπορούμε να διεισδύσουμε στο λαό που προσπαθεί να βρει το βηματισμό του, βαριά τραυματισμένος από το πολιτικό παρελθόν και παρόν του.
Η φτώχεια, οι κακουχίες, τα ατυχήματα, οι αρρώστιες, οι κακοτυχίες κρύβουν όμως και ευκαιρίες να αλλάξουν οι ήρωες τη ζωή τους, τις πεποιθήσεις και τα πιστεύω τους, να λειτουργήσουν συλλογικά με τους γύρω τους και να διαμορφώσουν πλέον εκείνοι τη μοίρα τους.
Ουσιαστικά μας παραπέμπει στην διαδρομή που χρειάζεται να κάνει ο άνθρωπος, προκειμένου να γνωρίσει καλύτερα το εαυτό του, να ανακαλύψει τις αντοχές και τη δύναμή του, μέσα από σκληρές δοκιμασίες που αποτελούν την κοινωνική μόρφωση που αποκτά από το πανεπιστήμιο της ζωής.
Το βιβλίο αποτελεί μια αντικειμενική απεικόνιση της εξωτερικής πραγματικότητας. Η μυθιστοριογράφος δανείζεται τους χαρακτήρες από την ζοφερή πραγματικότητα της εποχής, προκειμένου να απεικονίσει τις κοινωνικές παθογένειες μέσα σε ένα γενικότερο ηθολογικό πλαίσιο, το οποίο βρίσκεται υπό αμφισβήτηση.
Σύμφωνα με την επιστημονική αντικειμενικότητα, ο άνθρωπος είναι ένα ζώο, οι ανάγκες και οι συμπεριφορές του καθορίζονται από το περιβάλλον και τις πιέσεις που δέχεται, με αποτέλεσμα ευνουχίζει την ελευθερία τη δική του και των γύρω του.
Η διαστρέβλωση της ορθής του κρίσης από την ανασφάλεια της επιβίωσης, που οδηγεί στην κακοποίηση ως μέσο διαπαιδαγώγησης, που με τη σειρά της οδηγεί στην αντίδραση, δηλαδή την εκδίκηση, το μίσος, την απεμπόληση αρνητικής ενέργειας που επηρεάζει το συναίσθημα των ανθρώπων και δημιουργεί το κακό, η απαλλοτρίωση της συνείδησης από την αδικία που οδηγεί στην παρανομία και αναπαράγει θύτες και θύματα και επίσης παράγει κακό, αποτελούν γνωστές επαναληπτικές διαδρομές στο λαβύρινθο της ανθρώπινης σκέψης και πράξης.
Το κακό όμως αποτελεί ουσιαστικά τη μετάβαση σε μια νέα πραγματικότητα που έρχεται με την κάθαρση, τη λύτρωση τη δικαίωση, τη συμφιλίωση, την ανθρωπιά, αποτελεί το ασυνείδητο κίνητρο για την αλλαγή.
Μέσα από την προσωποποιημένη σύγκρουση του κακού και του καλού, λοιπόν, παρατηρούμε τη ζωή και το θάνατο να ενώνονται, να ενώνουν και να καταστέλλουν κατ’ επέκταση τη φρίκη. Καταλυτικοί επιδραστικοί παράγοντες είναι η δύναμη της αγάπης, ο έρωτας, η ανάγκη για ένα υπερβατικό σύμπαν, ένα συλλογικότερο, μέλλον.
Το μυθιστόρημα στον επίλογο του κάνει επίκληση στη λογική να δώσει την εξουσία στο συναίσθημα και την ευαισθησία να εμπνεύσουν τον άνθρωπο να αλλάξει τους τρόπους και τόπους που επιλέγει για να ζει.
Παναγιώτα Μπλέτα
Συγγραφέας/Διανοήτρια
9.3.2023
