Θα ήθελα, πριν ξεκινήσω, να συγχαρώ τους διοργανωτές για τη σύλληψη και την προετοιμασία αυτής της σημαντικής συνάντησης και να τους ευχαριστήσω για την πρόσκληση να συμμετάσχω σε αυτήν. Οι υποχρεώσεις μου στο εξωτερικό δεν επιτρέπουν, δυστυχώς, τη φυσική παρουσία μου στην αίθουσα, θα καταθέσω, όμως, στα αμέσως επόμενα λεπτά, ορισμένες θέσεις και σκέψεις σχετικές με τη θεματική της εκδήλωσης.
Όπως όλοι γνωρίζετε και κατανοείτε, ζούμε σε μια εποχή με μεγάλες προκλήσεις για το διεθνές σύστημα, που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις αρχές και τις βεβαιότητες, στις οποίες στηρίχθηκε η διεθνής κοινότητα στη μεταπολεμική και μεταψυχροπολεμική εποχή. Όλοι γνωρίζουμε τι έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια στην Ουκρανία και τη Γάζα. Επίσης, γνωστή σε όλους είναι η τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή που έχει προκαλέσει ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν. Πέρα από αυτές τις πιο γνωστές περιπτώσεις, ωστόσο, υπάρχει μια μακρά σειρά από ενεργές, παγωμένες ή επαπειλούμενες συγκρούσεις που θέτουν σε δοκιμασία την αρχιτεκτονική ασφάλειας σε περιφερειακό και σε διεθνές επίπεδο.
Όσοι παρακολουθούν τακτικά τις δημόσιες τοποθετήσεις μου, εύκολα μπορούν να παρατηρήσουν ότι κάθε φορά υπάρχουν αλλαγές σκηνικού και νέα δεδομένα στο τραπέζι που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη. Ο κόσμος έχει γίνει όσο ποτέ άλλοτε απρόβλεπτος, ενώ η διεθνής ασφάλεια απειλείται ή διαβρώνεται καθημερινά από έναν συνδυασμό προκλήσεων, είτε αυτές είναι παραδοσιακού τύπου, είτε είναι καινοφανείς και ασύμμετρες – προκλήσεων που, ακόμα και όταν κάποτε φαίνονται να είναι τοπικού χαρακτήρα, στην πραγματικότητα έχουν στο σύνολό τους οικουμενικές διαστάσεις.
Και ενώ τα υπερτοπικά προβλήματα αυτά εξ ορισμού απαιτούν διεθνή συνεργασία και συνεννόηση, παρατηρείται δυστυχώς μια κλιμακούμενη υπονόμευση της εμπιστοσύνης στους διεθνείς οργανισμούς και στο διεθνές δίκαιο, με αντίστοιχη προτεραιοποίηση της συναλλακτικής προσέγγισης ή και της στενά εννοούμενης εθνοκεντρικής οπτικής.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχει αυταπόδεικτα γεωπολιτική σημασία, αλλά και αντίστοιχα μεγάλες προκλήσεις να αντιμετωπίσει. Αρκεί μια ματιά στην ιστορία, την παλαιότερη και τη σύγχρονη, για να θυμηθούμε ότι η περιοχή υπήρξε λίκνο μερικών εκ των σημαντικότερων πολιτισμών στην ιστορία της ανθρωπότητας, πεδίο συνάντησης και συνύπαρξης ανθρώπων, ιδεών, θρησκειών, πνευματικής και οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και πεδίο αιματηρών συγκρούσεων, με διαφορετικούς ανά εποχή πρωταγωνιστές, ακριβώς λόγω της κομβικής της θέσης ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και του στρατηγικού ρόλου στα παλαιότερα και στα σύγχρονα δίκτυα της οικονομίας και του εμπορίου. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο χώρος της Ανατολικής Μεσογείου έχει καταστεί πολλές φορές πεδίο συγκρούσεων – για να αναφερθώ στην παράνομη τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου -εδώ και 51 χρόνια-. Όπως επίσης, στη βαριά σκιά της μη εισέτι επίλυσης και αιματηρότατης αναθέρμανσης του Μεσανατολικού.
Έχοντας συναίσθηση της νέας πραγματικότητας στο διεθνές τοπίο, αλλά και των ιδιαιτεροτήτων στην άμεση γειτονία μας, η ελληνική εξωτερική πολιτική παραμένει μια πολιτική αρχών, απαρέγκλιτα προσανατολισμένη στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου του Δικαίου της Θάλασσας, στον Καταστατικό Χάρτη και στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Πιστεύουμε σταθερά στις αξίες του διαλόγου και της διπλωματίας ως των πλέον αποτελεσματικών μέσων για την εξεύρεση εφικτών, αμοιβαία επωφελών και βιώσιμων λύσεων σε όλες τις διαφορές διακρατικού ή περιφερειακού χαρακτήρα. Τις αρχές αυτές τις εφαρμόζουμε σε όλα τα πεδία άσκησης της εξωτερικής μας πολιτικής, τόσο στις διμερείς μας επαφές, όσο και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της συμμετοχής μας σε διεθνείς οργανισμούς και fora. Και έχουμε πετύχει να αναγνωρίζεται διεθνώς η χώρα μας ως ένας αξιόπιστος συνομιλητής και ως ένας πυλώνας σταθερότητας σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή του πλανήτη, γεγονός που αποτυπώθηκε, μεταξύ άλλων, και στην πανηγυρική εκλογή μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τη διετία 2025-2026.
Τα τελευταία δυόμισι χρόνια εφαρμόζουμε ένα συνεκτικό σχέδιο διπλωματικής δράσης που αρθρώνεται σε τρία επίπεδα:
1. Εμπέδωση περιφερειακής σταθερότητας και ηρεμίας
2. Εδραίωση των εθνικών μας θέσεων
3. Κεφαλαιοποίηση της αναβαθμισμένης διπλωματικής μας θέσης μέσα από σημαντικές ενεργές πρωτοβουλίες
Στο πρώτο επίπεδο εστιάσαμε στην εμπέδωση της ηρεμίας στην περιοχή μας. Εδώ εντάσσονται, μεταξύ άλλων, οι εξελίξεις στις σχέσεις μας με την Τουρκία και τη Λιβύη. Χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες, χωρίς να παραγνωρίζουμε τα σημεία όπου υπάρχει πλήρης διάσταση απόψεων με τον ανατολικό μας γείτονα, χωρίς την παραμικρή υποχώρηση από τα εθνικά μας συμφέροντα και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, κάναμε ένα νέο βήμα στις σχέσεις μας με την Τουρκία, μέσω της υπογραφής της Διακήρυξης των Αθηνών τον Δεκέμβριο του 2023 και της καθιέρωσης του δομημένου διαλόγου. Η νέα αυτή προσέγγιση είχε απτά αποτελέσματα, όπως η ελαχιστοποίηση των παραβιάσεων του εθνικού εναέριου χώρου, η μεγάλη μείωση των μεταναστευτικών ροών, η ενίσχυση της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας, καθώς και η αναβάθμιση του τουρισμού από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά.
Αντιστοίχως με τη Λιβύη, χωρίς να αγνοούμε το αγκάθι του ανυπόστατου τουρκολιβυκού μνημονίου, είμαστε σήμερα η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που διατηρεί ανοικτούς διαύλους στο ανώτατο επίπεδο και με τις δύο πλευρές στη Λιβύη, έχοντας επιτύχει παράλληλα τη μείωση των μεταναστευτικών ροών από τα λιβυκά παράλια, τον σεβασμό της ελληνικής μέσης γραμμής στην προκήρυξη οικοπέδων για την εξόρυξη υδρογονανθράκων από τη Λιβύη, καθώς και την επανενεργοποίηση των τεχνικών επιτροπών για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών.
Στο δεύτερο επίπεδο, όπως προανέφερα, εργαστήκαμε και εργαζόμαστε για την περαιτέρω εδραίωση των εθνικών μας θέσεων, μέσα από τη σύμπηξη ενός πλέγματος συμμαχιών και την πραγματοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων. Υπενθυμίζω, μεταξύ άλλων:
– τον ενεργό ρόλο μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας,
– τη συμμετοχή μας στη διαμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου της ευρωπαϊκής άμυνας, με απόλυτη κατοχύρωση των εθνικών μας συμφερόντων,
– τη συμβολή μας στην αναβάθμιση του Κυπριακού στην ατζέντα του Γενικού Γραμματέα των ΗΕ,
– την ανάδειξη της χώρας μας σε ενεργειακό κόμβο στην περιοχή, γεγονός που συμβάλλει καθοριστικά στην απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και προάγει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρωπαϊκής ηπείρου,
– την έμπρακτη αναβάθμιση των σχέσεών μας με τις ΗΠΑ, που αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, στη συμμετοχή ενεργειακών αμερικανικών κολοσσών στην έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων νότια της Κρήτης και στο Ιόνιο,
– την ταυτόχρονη διατήρηση, σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη συγκυρία, εφ’ ενός της στρατηγικής μας σχέσης με το Ισραήλ, αφ’ ετέρου των ιστορικών δεσμών με τον αραβικό κόσμο,
– την επανενεργοποίηση της συνεργασίας 3+1 (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και ΗΠΑ),
– την αναβάθμιση των σχέσεών μας με την Ινδία και τις χώρες του Κόλπου,
– τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, όπου αποτυπώνονται ως ευρωπαϊκό κεκτημένο τα απώτατα όρια δυνητικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, και τη χωροθέτηση θαλάσσιων περιβαλλοντικών πάρκων στο Ιόνιο και το Αιγαίο.
Τέλος, στο τρίτο επίπεδο, κεφαλαιοποιούμε την αναβαθμισμένη διπλωματική μας θέση μέσα από σημαντικές πρωτοβουλίες. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η ελληνική πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός διαρκούς πολυμερούς περιφερειακού σχήματος στην Ανατολική Μεσόγειο, με την πεποίθηση ότι η συνεργασία για την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων μπορεί να ένα κλίμα αμοιβαίας κατανόησης και να συμβάλει καθοριστικά στην σταθερότητα και την ασφάλεια της περιοχής. Μέσα από την πρωτοβουλία αυτή η Ελλάδα επιδιώκει να καθιερώσει τη θέση της ως πυλώνας σταθερότητας και έντιμος συνομιλητής στην περιοχή.
Όπως έχω τονίσει αρκετές φορές τον τελευταίο καιρό, η πρόταση απευθύνεται καταρχήν στα τέσσερα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου με τα οποία η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα (Κύπρος, Αίγυπτος, Τουρκία και Λιβύη), χωρίς να αποκλείεται η μελλοντική συμμετοχή και άλλων κρατών. Η καθολική αποδοχή του Διεθνούς Δικαίου και ο πλήρης σεβασμός της κυριαρχίας των κρατών αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για τη συμμετοχή μιας χώρας στην πρωτοβουλία. Οι πέντε άξονες πιθανής συνεργασίας είναι: η Πολιτική Προστασία, η Διαχείριση της Μετανάστευσης, η Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και, ενδεχομένως σε ένα δεύτερο στάδιο, η Συνδεσιμότητα στους τομείς της ενέργειας και των υποδομών και η Οριοθέτηση των Θαλασσίων Ζωνών.
Ως Υπουργός Εξωτερικών έχω αναλάβει να ενημερώσω και να διερευνήσω τις προθέσεις των μερών για συμμετοχή στο σχήμα. Εφόσον υπάρχει προκαταρκτική κοινή κατανόηση, θα μπορούσε να συνταχθεί ένα μνημόνιο κατανόησης που θα μας οδηγούσε σε μία πρώτη συνάντηση για τον σχεδιασμό των επόμενων βημάτων.
Γνωρίζουμε ασφαλώς πολύ καλά τα προβλήματα που ενδέχεται να ανακύψουν ως προς την υλοποίηση αυτής της πρωτοβουλίας. Είναι ένα πολύπλοκο εγχείρημα λόγω των χρόνιων και σύνθετων προβλημάτων των κρατών. Δεν εθελοτυφλούμε. Γνωρίζουμε όμως πολύ καλά και τις δυνατότητες που προσφέρονται για συνεργασία, για εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων του γεωγραφικού και γεωπολιτικού χώρου της Ανατολικής Μεσογείου με τρόπο επωφελή για όλα τα κράτη της περιοχής, με απώτερο σκοπό την ευημερία των λαών και την οικοδόμηση ενός παραδείγματος ειρήνης και ευημερίας σε μια περιοχή που τόσο έχει υποφέρει από συγκρούσεις και διενέξεις. Αυτή τη χρονική στιγμή η Ελλάδα στέλνει το μήνυμα ότι δεν αρκούμαστε να παρακολουθούμε τα γεγονότα. Τα διαμορφώνουμε, προσεκτικά, με νηφαλιότητα, χωρίς φοβικά σύνδρομα, με αυτοπεποίθηση.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Φωτό : Αρχείο
5.12,2025
