Το Συμβούλιο ενέκρινε τη διαπραγματευτική του εντολή για συνομιλίες με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με μια πρόταση για τον καθορισμό προτύπων ποιότητας του αέρα της ΕΕ που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 και για να τεθεί η ΕΕ σε μια τροχιά πιο κοντά στο όραμά της για μηδενική ρύπανση για τον αέρα έως το 2050. Επιδιώκει επίσης να ευθυγραμμίσει καλύτερα τα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ με τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Η διαπραγματευτική εντολή, η οποία συμφωνήθηκε σε επίπεδο ΕΜΑ, καθορίζει τη θέση του Συμβουλίου για την έναρξη διαπραγματεύσεων («τριλόγων») με το Κοινοβούλιο για τη διαμόρφωση του τελικού κειμένου της νομοθεσίας
Teresa Ribera Rodríguez
Κάθε χρόνο, βλέπουμε περίπου 300.000 πρόωρους θανάτους λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη. Αυτό είναι απαράδεκτο; πρέπει να δράσουμε τώρα. Με τη σημερινή συμφωνία, θέτουμε τις βάσεις για καθαρότερο αέρα και ένα πιο υγιεινό περιβάλλον στην ΕΕ, με βελτιωμένα πρότυπα και πιο αποτελεσματική δράση για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Αυτό δεν είναι απλώς ένα νομοσχέδιο. είναι απόδειξη της αφοσίωσής μας στην ευημερία των πολιτών μας και της ευθύνης μας απέναντι στον πλανήτη.
Teresa Ribera Rodríguez, Τρίτη Αντιπρόεδρος της Ισπανίας και Υπουργός για την Οικολογική Μετάβαση και τη Δημογραφική Πρόκληση
Κύριες αλλαγές που συμφωνήθηκαν από το Συμβούλιο
Το κείμενο του Συμβουλίου επιτυγχάνει μια ισορροπία μεταξύ, αφενός, της διατήρησης της κύριας φιλοδοξίας της πρότασης της Επιτροπής για τη βελτίωση των προτύπων ποιότητας του αέρα στην ΕΕ και της προσέγγισης προς την υλοποίηση του στόχου μηδενικής ρύπανσης για το 2050 και, αφετέρου, της εισαγωγής κάποιας ευελιξίας για τα μέλη στην εφαρμογή της οδηγίας.
Ενίσχυση των προτύπων ποιότητας του αέρα
Εκτός από τον καθορισμό διατάξεων για την ποιότητα του αέρα για να φέρει την ΕΕ πιο κοντά στην επίτευξη του στόχου μηδενικής ρύπανσης για την ποιότητα του αέρα έως το 2050, συμβάλλοντας έτσι σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τοξικά, οι νέοι κανόνες καθορίζουν ενισχυμένα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ για το 2030 με τη μορφή οριακών τιμών και τιμών-στόχων που είναι πιο κοντά στις οδηγίες του ΠΟΥ. Η αναθεωρημένη οδηγία καλύπτει μια σειρά από ουσίες που ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα, συμπεριλαμβανομένων των λεπτών σωματιδίων και των σωματιδίων (PM 2,5 και PM 10 ), του διοξειδίου του αζώτου (NO 2 ), του διοξειδίου του θείου (SO 2 ), του βενζολίου, του αρσενικού, του μολύβδου και του νικελίου, μεταξύ άλλων . Για παράδειγμα, οι ετήσιες οριακές τιμές για τους ρύπους με τις υψηλότερες τεκμηριωμένες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, PM 2,5 και NO 2 , θα μειωθούν από 25 µg/m³ σε 10 µg/m³ και από 40 µg/m³ σε 20 µg/m³ αντίστοιχα. (οι κατευθυντήριες τιμές της ΠΟΥ είναι 5 μg/m³ για PM 2,5 και 10 μg/m³ για NO 2 ).
Το κείμενο του Συμβουλίου προσθέτει κάποια ευελιξία όσον αφορά την επίτευξη των οριακών τιμών για την ποιότητα του αέρα για περιοχές όπου η συμμόρφωση με την οδηγία εντός της προθεσμίας θα αποδεικνυόταν ανέφικτη λόγω των χαρακτηριστικών διασποράς της περιοχής, των δυσμενών κλιματικών συνθηκών ή της διασυνοριακής συμβολής. Για αυτούς τους λόγους, στους οποίους το Συμβούλιο πρόσθεσε ότι ένα υψηλό ποσοστό νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος, εάν το εν λόγω κράτος μέλος έχει χαμηλότερο εθνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τον μέσο όρο της ΕΕ και εάν τα αποτελέσματα των εφαρμογών μοντέλων δείχνουν ότι οι οριακές τιμές δεν μπορούν να επιτευχθούν εντός την ημερομηνία επίτευξης, τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν αναβολή της προθεσμίας για μέγιστο διάστημα 10 ετών έως την 1η Ιανουαρίου 2040 το αργότερο .
Σχέδια για την ποιότητα του αέρα και βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης
Το κείμενο απαιτεί από τα κράτη μέλη να καταρτίσουν σχέδια για την ποιότητα του αέρα για περιοχές όπου τα επίπεδα ρύπων υπερβαίνουν τα όρια και τις τιμές-στόχους που ορίζονται στην οδηγία και να το πράξουν το αργότερο τρία χρόνια μετά την καταγραφή αυτών των επιπέδων. Τα σχέδια πρέπει να ορίζουν κατάλληλα μέτρα για να διατηρηθεί η περίοδος υπέρβασης όσο το δυνατόν συντομότερη και να περιέχουν πληροφορίες όπως η γεωγραφική θέση της σχετικής περιοχής, η προέλευση της ρύπανσης και οι αρμόδιες αρχές που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη και την εφαρμογή των σχεδίων.
Τα κράτη μέλη θα κληθούν επίσης να ορίσουν κατώφλια συναγερμού ή πληροφόρησης για ορισμένους ατμοσφαιρικούς ρύπους, για να προστατεύσουν τον γενικό πληθυσμό και τις πιο ευάλωτες ομάδες από την έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις τέτοιων ρύπων. Όπου υπάρχει κίνδυνος υπέρβασης αυτών των ορίων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταρτίσουν βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης που να καθορίζουν έκτακτα μέτρα για τη μείωση του άμεσου κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία.
Το Συμβούλιο προτείνει μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά την αξιολόγηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, για παράδειγμα ότι η χρήση εφαρμογών μοντελοποίησης ως συμπλήρωμα των σταθερών μετρήσεων δεν θα πρέπει να είναι υποχρεωτική σε περίπτωση υπέρβασης των οριακών τιμών που ορίζονται στην οδηγία. Η προτεινόμενη νέα οδηγία θα υποχρεώνει επίσης τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν τουλάχιστον έναν υπερτοπικό χώρο παρακολούθησης στην επικράτειά τους, με βάση τον πληθυσμό και το μέγεθος. Αυτοί οι υπερχώροι παρακολούθησης θα συνδυάζουν πολλαπλά σημεία δειγματοληψίας για τη συλλογή μακροπρόθεσμων δεδομένων για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που καλύπτονται από την οδηγία, καθώς και για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που προκαλούν ανησυχία και άλλες σχετικές μετρήσεις.
Ρήτρα αναθεώρησης
Το κείμενο του Συμβουλίου καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα έως το 2030 και όσο συχνά χρειάζεται στη συνέχεια, για να αξιολογήσει εάν πρέπει να επικαιροποιούνται με βάση τις πιο πρόσφατες επιστημονικές πληροφορίες. Στην επανεξέτασή της, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να εξετάσει εάν πρέπει να καλυφθούν περισσότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι και εάν πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο πρόσθετης αναβολής των προθεσμιών ή προσαρμογών των διασυνοριακών διατάξεων για τον αέρα. Με βάση την ανασκόπησή της, η Επιτροπή θα πρέπει στη συνέχεια να υποβάλει προτάσεις για την αναθεώρηση των προτύπων ποιότητας του αέρα, τη συμπερίληψη άλλων ρύπων ή/και να προτείνει περαιτέρω δράση σε επίπεδο ΕΕ.
Διασυνοριακή ρύπανση
Συχνά, η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν περιορίζεται σε ένα μεμονωμένο κράτος μέλος αλλά εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα. Για την αντιμετώπιση του διασυνοριακού χαρακτήρα ορισμένων ρύπων, όπως το όζον και τα σωματίδια, το Συμβούλιο ενίσχυσε τις διατάξεις που σχετίζονται με τη διασυνοριακή ρύπανση. Οι νέοι κανόνες απαιτούν από τα κράτη μέλη να συνεργάζονται μεταξύ τους για τον εντοπισμό των πηγών ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τα μέτρα που είναι απαραίτητα για την αντιμετώπισή τους και να σχεδιάζουν κοινές δραστηριότητες, όπως η προετοιμασία συντονισμένων εθνικών σχεδίων για την ποιότητα του αέρα.
Το Συμβούλιο πρόσθεσε μια διάταξη που επιτρέπει στα κράτη μέλη να εντοπίζουν και να κοινοποιούν στην Επιτροπή υπερβάσεις των ορίων ποιότητας του αέρα που μπορούν να αποδοθούν σε πηγές εκτός της επιρροής του επηρεαζόμενου κράτους μέλους. Οι πληροφορίες αυτές θα ληφθούν στη συνέχεια υπόψη από την Επιτροπή κατά την αξιολόγηση της πιθανής αναβολής των προθεσμιών εκπλήρωσης.
Πρόσβαση στη δικαιοσύνη και δικαίωμα αποζημίωσης
Η προτεινόμενη οδηγία ορίζει διατάξεις για τη διασφάλιση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη για όσους έχουν επαρκές συμφέρον και θέλουν να αμφισβητήσουν την εφαρμογή της, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Οποιαδήποτε διαδικασία δικαστικής επανεξέτασης θα πρέπει να είναι δίκαιη , έγκαιρη και όχι απαγορευτικά δαπανηρή .
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι δικαιούνται να διεκδικήσουν και να λάβουν αποζημίωση όταν έχει προκληθεί βλάβη στην υγεία τους ως αποτέλεσμα εκ προθέσεως ή εξ αμελείας παραβίασης των εθνικών κανόνων που μεταφέρουν ορισμένες διατάξεις της οδηγίας.
Η πρόταση όπως τροποποιήθηκε από το Συμβούλιο απαιτεί επίσης από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν τα μέτρα που θεσπίστηκαν για την εφαρμογή της οδηγίας. Οι κυρώσεις αυτές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παράβασης, είτε είναι επαναλαμβανόμενη, καθώς και τους ανθρώπους και το περιβάλλον που επηρεάζονται από αυτήν.
Επόμενα βήματα
Το Συμβούλιο είναι τώρα έτοιμο να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να συμφωνήσει σχετικά με την τελική μορφή της νομοθεσίας. Μόλις βρεθεί μια προσωρινή συμφωνία, το τελικό κείμενο θα πρέπει να εγκριθεί επίσημα και από τα δύο θεσμικά όργανα.
Ιστορικό
Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα στην ΕΕ τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι η υπ’ αριθμόν ένα περιβαλλοντική αιτία πρόωρων θανάτων. Επηρεάζει δυσανάλογα ευάλωτες ομάδες όπως παιδιά, ηλικιωμένους και άτομα με προϋπάρχουσες παθήσεις, καθώς και κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούσες ομάδες. Έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, προκαλώντας ζημιές στα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα.
Για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η ΕΕ έχει δύο οδηγίες για την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος, που χρονολογούνται από το 2004 και το 2008. Η αναθεώρηση αυτών των οδηγιών υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2022, ως αναπόσπαστο μέρος του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τη μηδενική ρύπανση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου δράσης, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να αναθεωρήσει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα της ΕΕ για να τα ευθυγραμμίσει περισσότερο με τις συστάσεις του ΠΟΥ.
Η πρόταση της Επιτροπής επικαιροποιεί και συγχωνεύει τις δύο υφιστάμενες οδηγίες και εισάγει τον στόχο μηδενικής ρύπανσης για τον αέρα, που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2050. Η πρόταση της Επιτροπής θέτει επίσης ενδιάμεσους στόχους για το 2030 που πλησιάζουν περισσότερο τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ. Σύμφωνα με την αρχική πρόταση, τα πρότυπα που έχουν τεθεί θα επανεξετάζονται τακτικά μέχρι το 2050, για να αξιολογηθεί εάν πρέπει να προσαρμοστούν ή εάν πρέπει να καλυφθούν και άλλοι ρύποι. Η πρόταση αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση της παρακολούθησης, της μοντελοποίησης και των σχεδίων ποιότητας του αέρα.
Καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του τον Σεπτέμβριο του 2023, οι συννομοθέτες αναμένεται να ξεκινήσουν σύντομα διαπραγματεύσεις για τη νέα οδηγία.
9.11.2023
