Τι σημαίνει για μια δημοκρατική χώρα να έχει θρησκευτικές παρατάξεις, με παρεμβατικό χέρι στη χάραξη πολιτικών, που μπορεί να εμποδίσουν την ειρήνη ή την κοινωνική συνοχή;
Η πολεμική προσέγγιση δεν είναι μόνο θέμα εδαφικού επεκτατισμού. ‘Εχει τις ρίζες της στις πολιτικοκοινωνικές αντιλήψεις των εμπλεκόμενων κοινοτήτων. Η ιστορία μας έχει δώσει πολλά παραδείγματα για το πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και τα κοινωνικά πρότυπα μπορούν να συμβάλλουν στις συγκρούσεις μεταξύ των λαών.
Ένα δημοκρατικό κράτος λειτουργεί ιδανικά με αρχές όπως η εκπροσώπηση, οι έλεγχοι, οι ισορροπίες και ο διαχωρισμός των εξουσιών. Πολλές φορές οι θρησκευτικές φατρίες, με σημαντική επιρροή, αναμειγνύονται στη χάραξη πολιτικής και παραβαίνουν αυτές τις αρχές, ανυψώνοντας ένα σύνολο αθεμελίωτων θρησκευτικών αρχών που αντιμάχονται τις αρχές της ισότητας, του πλουραλισμού και της κοσμικής διακυβέρνησης, τη βάση δηλαδή της δημοκρατίας. Αυτό λέγεται φονταμενταλισμός και οδηγεί σε κοινωνικό διχασμό, εχθρότητα μεταξύ διαφορετικών κοινοτικών ομάδων, υπονομεύοντας έτσι την κοινωνική συνοχή. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο φονταμενταλισμός μπορεί να ενθαρρύνει ή να δικαιολογήσει τη χρήση βίας για την επίτευξη των στόχων του ή την προστασία των πεποιθήσεών του, ερμηνεύοντας θρησκευτικά ή ιδεολογικά κείμενα με τρόπους που επιτρέπουν ή και επιβάλλουν τη βία.
Πολλές μορφές φονταμενταλισμού υιοθετούν μια νοοτροπία «εμείς εναντίον τους», θεωρώντας αυτούς που βρίσκονται εκτός πίστης ή ιδεολογίας ως κατώτερους, λανθασμένους ή ακόμα και κακούς. Αυτή η κοσμοθεωρία αποκλεισμού μπορεί να πολώσει τις κοινότητες και να κάνει τους κοινωνικούς και πολιτικούς συμβιβασμούς που είναι απαραίτητοι για την ειρήνη πιο δύσκολο να επιτευχθούν.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στις δύο αντιμαχόμενες κοινότητες του Ισραήλ και της Παλαιστίνης.
Ο φονταμενταλισμός εμφανίζεται συχνά στα πλαίσια κρίσεων, κοινωνικών αλλαγών, ή αβεβαιότητας και μπορεί να αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια διεκδίκησης ελέγχου όπως συμβαίνει από την πλευρά του Ισραήλ ή αποκατάστασης απώλειας ταυτότητας όπως συμβαίνει από τη πλευρά της Παλαιστίνης. Αυτή η ψυχολογική διάσταση είναι που μειώνει δραματικά τις προοπτικές για την ειρήνη και προκαλεί πολλές φορές το ρατσισμό αλλά και τον αντίστροφο ρατσισμό, που και τα δύο ισοδυναμούν με τον φασισμό.
Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση εκτείνεται σε δεκαετίες και είναι πολυεπίπεδη, περιλαμβάνοντας ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών παραγόντων.
Τα φονταμενταλιστικά στοιχεία έχουν διεισδύσει στα πολιτικά συστήματα και στις δύο πλευρές. Είτε πρόκειται για ακροδεξιά κόμματα στο ισραηλινό κοινοβούλιο είτε για εξτρεμιστικές φατρίες στα παλαιστινιακά εδάφη.
Φονταμενταλισμός στο Ισραήλ:
Μία από τις βασικές πεποιθήσεις του εβραϊκού φονταμενταλισμού είναι η θεϊκή υπόσχεση της γης του Ισραήλ στον εβραϊκό λαό. Αυτή η θεολογική άποψη προσδίδει θρησκευτική αξιοπιστία στις εδαφικές διεκδικήσεις, καθιστώντας δυσκολότερους τους συμβιβασμούς σχετικά με τη γη, προκειμένου για την ειρήνη.
Ορισμένες εβραϊκές φονταμενταλιστικές ομάδες τρέφουν μεσσιανικές προσδοκίες που περιλαμβάνουν την ανοικοδόμηση του Τρίτου Ναού του Σολομώντα, στο Όρος του Ναού, στην Ιερουσαλήμ, έναν τόπο επίσης ιερό για τους Μουσουλμάνους. Τέτοιες πεποιθήσεις προσθέτουν ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας και συναισθηματικότητας στη σύγκρουση.
Τα ακροδεξιά κόμματα, συχνά με έντονο θρησκευτικό ή εθνικιστικό προσανατολισμό, έχουν εξασφαλίσει έδρες στην ισραηλινή Κνέσετ, διεισδύοντας έτσι στους κυβερνητικούς συνασπισμούς όπου ασκούν επιρροή σε βασικές πολιτικές αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με τη σύγκρουση.
Αυτά τα μέρη πιέζουν για την επέκταση των εποικισμών και αντιτίθενται σε εδαφικές παραχωρήσεις, επικαλούμενοι συχνά θρησκευτικές ή ιστορικές επιταγές για τη διατήρηση ή την εγκατάσταση στη γη.
Η επιρροή εκτείνεται πέρα από τις αίθουσες της κυβέρνησης, προκειμένου να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Οι θρησκευτικοί ηγέτες, τα μέσα ενημέρωσης και τα εκπαιδευτικά συστήματα συχνά διαδίδουν απόψεις που αντιστέκονται σε συμβιβασμούς.
Φονταμενταλιστικά στοιχεία, όμως, έχουν διεισδύσει και στις τάξεις του ισραηλινού στρατού, επηρεάζοντας τις στρατηγικές και ηθικές εκτιμήσεις που σχετίζονται με τη διαχείριση των συγκρούσεων.
Φονταμενταλισμός στην Παλαιστίνη:
Στην πιο ακραία μορφή της, η έννοια της Τζιχάντ ή του «ιερού αγώνα» μπορεί να ερμηνευθεί ως θεϊκή εντολή για ένοπλη αντίσταση κατά του Ισραήλ, μια άποψη που διαδίδεται από ορισμένες εξτρεμιστικές ισλαμικές φατρίες στα παλαιστινιακά εδάφη.
Οι φονταμενταλιστικές ισλαμικές απόψεις δεν αναγνωρίζουν τη νομιμότητα του Ισραήλ ως κράτος, καθιστώντας κάθε μορφή διαλόγου ή διαπραγμάτευσης προβληματική.
Όπως και στο Ισραήλ, οι ισλαμικές φονταμενταλιστικές απόψεις επηρεάζουν τα πολιτικά πράγματα στην Παλαιστίνη. Οι ομάδες που υποστηρίζουν τέτοιες θέσεις λαμβάνουν εκλογική υποστήριξη, επηρεάζοντας έτσι τις διαπραγματευτικές θέσεις των Παλαιστινίων εκπροσώπων.
Εξτρεμιστικές φατρίες έχουν επίσης αποκτήσει πολιτική δύναμη στα παλαιστινιακά εδάφη, ιδιαίτερα στη Γάζα. Η επιρροή τους περιπλέκει τις προσπάθειες για τη διαπραγμάτευση της ειρήνης.
Αυτές οι φατρίες γενικά αντιτίθενται στην αναγνώριση του Ισραήλ και συνηγορούν υπέρ της ένοπλης αντίστασης, επηρεάζοντας σημαντικά τυχόν προοπτικές επίλυσης της σύγκρουσης.
Όπως και στο Ισραήλ, τα φονταμενταλιστικά στοιχεία ασκούν σημαντική επιρροή στα μέσα ενημέρωσης και τα εκπαιδευτικά συστήματα στα παλαιστινιακά εδάφη, γεγονός που βοηθά στη διαιώνιση της κοσμοθεωρίας τους.
Ορισμένες από αυτές τις ομάδες διαχειρίζονται επίσης προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, κερδίζοντας έτσι την υποστήριξη της βάσης, που εδραιώνει περαιτέρω την πολιτική τους θέση.
Οι κύριες ηθικές και κοινωνικές επιπτώσεις είναι:
-Οι φονταμενταλιστικές ερμηνείες παραβλέπουν την εγγενή αξιοπρέπεια του «άλλου», αντιμετωπίζοντας τις διαφορετικές εθνικές ταυτότητες ως αντιπάλους, κάτι που είναι ηθικά προβληματικό.
-Η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είτε μέσω της υποστήριξης για επιθετική στρατιωτική δράση, είτε μέσω της άρνησης δικαιωμάτων για ορισμένες ομάδες. Η ηθική ακαμψία και οι συχνά επιθετικές στάσεις που διαδίδονται από φονταμενταλιστικές ιδεολογίες έχουν οδηγήσει στη διάβρωση των προτύπων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επηρεάζοντας τόσο τις συγκρούσεις όσο και τη διακυβέρνηση και την διαπραγμάτευση για την ειρήνη.
-Η παραβίαση των διεθνών νόμων και κανόνων, είτε πρόκειται για επέκταση εποικισμών κατά παράβαση των Συμβάσεων της Γενεύης είτε για τρομοκρατικές ενέργειες κατά αμάχων.
-Η επιρροή του θρησκευτικού φονταμενταλισμού δεν περιορίζεται στην τοπική περιοχή, έχει διεθνείς προεκτάσεις. Η οικονομική υποστήριξη των φονταμενταλιστικών παρατάξεων έρχεται συχνά από το εξωτερικό, επηρεάζοντας τη γεωπολιτική της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο.
Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση εγείρει πολυάριθμα ηθικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων ζητημάτων δικαιοσύνης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνούς δικαίου. Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων από τη Διεθνή Κοινότητα είναι επιτακτική, προκειμένου να συμβάλει ουσιαστικά σε μια πιο ηθική προσέγγιση για την επίλυση της σύγκρουσης.
Αυτά τα βασικά ηθικά ζητήματα είναι:
– Η δήμευση παλαιστινιακής γης για ισραηλινούς εποικισμούς.
-Ο αποκλεισμός της Γάζας και η μη πρόσβαση σε βασικά αγαθά.
–Ο αποκλεισμός και η κατοχή έχουν, επίσης, σοβαρές επιπτώσεις στα βασικά κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τις ευκαιρίες απασχόλησης.
-Τα σημεία ελέγχου στη Δυτική Όχθη και οι περιορισμοί στα ταξίδια των Παλαιστινίων.
-Οι πράξεις βίας και από τις δύο πλευρές προσκρούουν στο πιο βασικό ανθρώπινο δικαίωμα – το δικαίωμα στη ζωή. Η καθημερινή ζωή υπό κατοχή ή αποκλεισμό παρουσιάζει συνεχείς απειλές για τη φυσική ασφάλεια.
-Η λογοδοσία και από τις δύο πλευρές για εγκλήματα πολέμου, είτε από επιθέσεις με ρουκέτες, είτε από δυσανάλογες στρατιωτικές απαντήσεις-επεμβάσεις.
– Η δίκαιη κατανομή πόρων, γης και ευκαιριών.
-Η υλική και συναισθηματική αποκατάσταση. Το δικαίωμα επιστροφής για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες και οι αποζημιώσεις.
Η διεθνής κοινότητα, μέσω διάφορων θεσμικών μέτρων, πρέπει να διαδραματίσει πιο εποικοδομητικό ρόλο στον μετριασμό της σύγκρουσης και στην προώθηση της ειρήνης. Πρέπει να ενισχύσει την πολιτική βούληση όλων των κρατών μελών καθώς και τη συνεργασία των μερών που εμπλέκονται άμεσα στη σύγκρουση, για την επικράτηση της ειρήνης.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένης της παγκόσμιας επιρροής τους και της μακροχρόνιας εμπλοκής τους στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, θα πρέπει να υιοθετήσουν μια σειρά από στρατηγικές για να προωθήσουν μια πιο ειρηνική και σταθερή Μέση Ανατολή:
–Οι ΗΠΑ θα πρέπει να επιβεβαιώσουν τη δέσμευσή τους για μια λύση δύο κρατών ως την πιο βιώσιμη επιλογή για τη διασφάλιση της ειρήνης και της ασφάλειας τόσο για τους Ισραηλινούς όσο και για τους Παλαιστίνιους.
-Να συνεργαστούν στενά με διεθνείς εταίρους, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, του ΟΗΕ και του Αραβικού Συνδέσμου, για να ευθυγραμμίσουν τις προσπάθειες σε ένα ενιαίο μέτωπο.
-Να διατηρήσουν μια συνεπή διπλωματική παρουσία για να συνεχίσουν και τα δύο μέρη να εργάζονται για την ειρήνη.
-Να ενθαρρύνουν τις έρευνες και τις συνομιλίες που περιλαμβάνουν ένα ευρύτερο φάσμα φωνών από την παλαιστινιακή και την ισραηλινή κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, των νέων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.
-Να αυξήσουν τις επενδύσεις στην παλαιστινιακή οικονομική ανάπτυξη για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και τη στήριξη των θεμελίων ενός βιώσιμου κράτους.
-Να υπερασπίζονται σταθερά τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, ζητώντας από όλα τα μέρη να λογοδοτήσουν για τυχόν παραβιάσεις.
-Να διατηρήσουν ξεκάθαρη στάση, ενάντια στις επεκτάσεις εποικισμών στη Δυτική Όχθη, που θεωρούνται παράνομες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και επιζήμιες για την ειρηνευτική διαδικασία.
-Να αναγνωρίσουν τις νόμιμες ανησυχίες του Ισραήλ για ασφάλεια, επιμένοντας παράλληλα σε μέτρα που σέβονται τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του παλαιστινιακού λαού.
-Να συνεργαστούν τόσο με τις ισραηλινές όσο και με τις παλαιστινιακές δυνάμεις ασφαλείας για την πρόληψη τρομοκρατικών ενεργειών και βίας.
-Να ενθαρρύνουν τις συμφωνίες ομαλοποίησης των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και πολλών αραβικών κρατών ως σκαλοπάτι για ευρύτερες περιφερειακές πρωτοβουλίες ειρήνης που να περιλαμβάνουν τους Παλαιστίνιους.
-Να ενθαρρύνουν διαπεριφερειακά οικονομικά έργα και έργα υποδομής, που μπορούν να ωφελήσουν τόσο τους Ισραηλινούς όσο και τους Παλαιστίνιους και να δημιουργήσουν αλληλεξαρτήσεις που θα στηρίξουν τη συνεργασία.
-Να διεξάγουν καμπάνιες επικοινωνίας σε διάφορες εκλογικές περιφέρειες των ΗΠΑ, προκειμένου να δημιουργηθεί υποστήριξη για την επίλυση της σύγκρουσης και την επίτευξη της ειρήνης.
-Να διατηρήσουν μια πιο ισορροπημένη στάση που να λαμβάνει υπόψη τις φιλοδοξίες και τις ανησυχίες και των δύο πλευρών εξίσου.
Παναγιώτα Μπλέτα Συγγραφέας/Διανοήτρια
6.11.2023
