Στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών το 2024 εγκαινιάσθηκε ο «μελλοντοστραφής διάλογος» για την αντιμετώπιση των προκλήσεων. Όμως στην Ελλάδα, η σημαντική και γνωστή πρόκληση των επιπτώσεων των δημογραφικών αλλαγών, φαίνεται να αγνοείται, ή να θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας. Ένα ζήτημα, ωστόσο, που επηρεάζει οικονομικά, εθνικά και κοινωνικά όλες τις γενιές, και θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές επηρεάζοντας μεταξύ άλλων τη Generation Z, που ουσιαστικά τώρα θα μπεί στο εργασιακό περιβάλλον.
Η διαπιστούμενη μείωση του πληθυσμού, η ερημοποίηση της Ελληνικής Περιφέρειας, η συρρίκνωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, η μεγάλη χρονική παράταση της εργασιακής ζωής, για την εξασφάλιση βιοτικού επιπέδου και η ανεπαρκής εφαρμογή ουσιαστικών ενεργειών αντιμετώπισης, είναι ήδη εδώ και πρέπει να μας προβληματίσουν. Οι νέοι που σήμερα μπαίνουν στην αγορά εργασίας πρέπει να διερωτηθούν εάν ζώντας περισσότερα από 100 χρόνια, θα μπορούν να έχουν οικονομική δυνατότητα διατήρησης επιθυμητών συνθηκών διαβίωσης, εάν θα έχουν συντάξεις, και σε ποιες ηλικίες, εάν το κράτος θα μπορεί να παρέχει φροντίδα στους τότε ηλικιωμένους, που θα είναι πολύ περισσότεροι.
Οι διαστάσεις του δημογραφικού ζητήματος
Υπογεννητικότητα, εργασιακές συνθήκες, κοινωνικές πολιτικές και παροχές, είναι μέρος μόνο των προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπισθούν. Τα μειωμένα ποσοστά γεννήσεων που παρατηρούνται στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες οφείλονται σε πολύπλοκους κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες, και είναι μόνο μία διάσταση του δημογραφικού θέματος. Η ιατρική και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου έχουν συμβάλει στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής, ενώ η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις, που εκφράζονται με τη συρρίκνωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού και με αυξανόμενη εξάρτηση του μη ενεργού πληθυσμού, από αυτόν.
Από οικονομική σκοπιά, η δημογραφική μείωση του αριθμού των εργαζομένων και οι νέες συνθήκες και μορφές απασχόλησης, διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο στις επαγγελματικές επιδιώξεις των εργαζομένων. Ενώ η Generation Z εμφανίζεται η πιο αισιόδοξη γενιά απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη, σε μία πρόσφατη έρευνα της MARC(2025) το 42,4% των συμμετεχόντων ανησυχεί για πιθανές αρνητικές συνέπειες, όπως η απώλεια θέσεων εργασίας.
Ήδη από το 2023 ο ΟΟΣΑ έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα για ανάγκη ουσιαστικής αύξησης των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, ενώ αντίστοιχη Έκθεση εκτιμά ότι το 2030 η Ελλάδα θα είναι η πιο γερασμένη χώρα της Ευρώπης, ενώ ο πληθυσμός μας, με τα σημερινά δεδομένα θα μειώνεται.
Είναι γνωστό το σημαντικό θέμα που αντιμετωπίζει η χώρα μας (και γενικότερα η Ευρώπη) από τις επιπτώσεις των δημογραφικών αλλαγών, ή αλλιώς της ισορροπίας αφενός των ατόμων που ζούν περισσότερα χρόνια (μακροβιότητα) λόγω του ότι τώρα έχουμε μεγαλύτερο προσδόκιμο ηλικίας, και αφετέρου της υπογεννητικότητας, δηλαδή των λιγότερων ατόμων που θα είναι διαθέσιμα για να εργαστούν και για να καλύψουν τις εργασιακές ανάγκες των επιχειρήσεων. Θα επηρεάσει τα δημοσιονομικά έσοδα, με την αναμενόμενη μείωση των φορολογικών εσόδων και των εισφορών λόγω της μείωσης των νεότερων ηλικιακών ομάδων. Ταυτόχρονα, προβλέπεται αύξηση των κοινωνικών δαπανών, ιδίως για την υγειονομική περίθαλψη, τη μακροχρόνια φροντίδα και τις συνταξιοδοτικές παροχές, καθώς η ζήτηση για τις υπηρεσίες αυτές κλιμακώνεται με τη γήρανση του πληθυσμού.
Στοιχεία που έχουν επιβεβαιωθεί και από πρόσφατες μελέτες, διαπιστώνουν επίσης ότι οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι είναι μία πηγή κάλυψης των ελλείψεων των εργατικών χεριών, που ήδη αρχίζουν και αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις. Άρα θα δημιουργηθούν νέα περιβάλλοντα, όπου νεότεροι και ηλικιωμένοι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν αρμονική εργασιακή συμβίωση.
Αυτά τα δεδομένα δημιουργούν επιπτώσεις και στους νεότερους, που ετοιμάζονται τώρα, για να μπουν στην αγορά εργασίας.
Τι θα κάνουν και τι θέλουν, οι νέοι που τώρα μπαίνουν στην αγορά εργασίας, πώς μπορούν οι μεγαλύτεροι να τους βοηθήσουν, τι πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις, πώς το αντιμετωπίζει η πολιτεία, και κυρίως με τι είδους συνεργασία μεταξύ των νεότερων και των μεγαλύτερων σε ηλικία γενεών χρειάζεται; Οι σημερινοί εργαζόμενοι πώς θα εξασφαλίσουν το επιθυμητό επίπεδο διαβίωσης ενώ θα προχωρούν ηλικιακά;
Προκλήσεις για το ασφαλιστικό
Οι άνω των 65 ετών θα αυξηθούν από 22% ως 23% του πληθυσμού, σήμερα, στο 32% τα επόμενα 30 χρόνια. Δυστυχώς, παραμένει στην Ελλάδα, η εικόνα «φτωχών συνταξιούχων», παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δόθηκαν αυξήσεις στις συντάξεις. Έτσι έξι στις δέκα συντάξεις εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από τα 1.000 ευρώ, ενώ η μέση κύρια σύνταξη φθάνει μόλις τα 840,70 ευρώ μεικτά.
Το ασφαλιστικό είναι μία βραδυφλεγής βόμβα, που θα την βρούμε μπροστά μας, δεδομένου ότι η μέση γήρανση του πληθυσμού δεν φαίνεται να μπορεί να αναστραφεί, και σύμφωνα με το Κ.Ε.Π.Ε.
ίσως αποτελεί και την μεγαλύτερη απειλή στην οικονομία, γιατί μειώνεται και η κρίσιμη για αυτήν ηλικιακή ομάδα των 30-40 ετών, και αντίστοιχα αυξάνονται οι εργαζόμενοι άνω των 65 ετών.
Ο κλάδος του τουρισμού που είναι πολύ σημαντικός στην οικονομία, διαμαρτύρεται για σοβαρές ελλείψεις εργαζομένων, έστω και χαμηλών ειδικοτήτων. Η πληθυσμιακή συρρίκνωση στην περιφέρεια μειώνει την απασχολησιμότητα στη πρωτογενή παραγωγή και στην αγροτική οικονομία.
Διαγενεακή συνεργασία στο εργασιακό περιβάλλον
Είναι σαφής η ανάγκη να αρχίσουν να απασχολούν τις εμπλεκόμενες γενιές τους νέους και τους ηλικιωμένους. Στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες η ευαισθητοποίηση είναι έντονη. Ήδη, το θέμα της διαγενεακής συνεργασίας και από κοινού αντιμετώπισης βρίσκεται σε εξέλιξη. Χρειάζεται και στην χώρα μας.
“Η εργασία σε κάθε ηλικία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι δικαίωμα!”
Αυτά τα θέματα και γενικότερα, θα συζητηθούν στην πρώτη – ανοικτή διαδικτυακή – συνάντηση με τίτλο: “Η εργασία σε κάθε ηλικία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι δικαίωμα!” που οργανώνει το «ΕΡΓΟ CIF – ΙΣΟΚΡΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ».
Το έργο που συγχρηματοδοτείται από το CIVIC INNOVATION FUND, προβλέπει τη διοργάνωση ανοιχτών συζητήσεων με το κοινό, σε Ελλάδα και Κύπρο, όπου εργαζόμενοι όλων των ηλικιών, καλούνται να διερευνήσουν την επίδραση της μακροβιότητας στον εργασιακό χώρο και το μέλλον του δημογραφικού, και να προτείνουν λύσεις για την οικοδόμηση συμπεριληπτικών δημοκρατικών κοινωνιών, χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις. Λεπτομέρειες για το Έργο στο Το Έργο CIF – Η Ισοκρατική δημοκρατία σε δράση
Στη διαδικτυακή συζήτηση προσκαλούνται να συμμετέχουν πολίτες όλων των ηλικιών, φοιτητές και εργαζόμενοι, ενώ θα τοποθετηθούν με τις εισηγήσεις και τις παρεμβάσεις τους, καθηγητές από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, το New York College, και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, και ελπίζουμε ότι και οι νεώτεροι συμμετέχοντες θα έχουν ενεργή συμμετοχή.
Για να λάβετε το Πρόγραμμα και τον σύνδεσμο της διαδικτυακής σύνδεσης, συμπληρώστε την αίτηση δωρεάν συμμετοχής στον σύνδεσμο: https://forms.gle/NEmuXw1zfCQfA1mC8 .
Το έργο “CIF – Η Ισοκρατική δημοκρατία σε δράση” χρηματοδοτήθηκε από το Civic Innovation Fund (CIF), ένα μοναδικό ευρωπαϊκό συγκεντρωτικό ταμείο του THE CIVICS Innovation Hub (ΜΚΟ Γερμανίας). Το CIF υποστηρίζεται από τον Οργανισμό Porticus.
Ο Χρήστος Πετρέας είναι οικονομολόγος – με μεταπτυχιακό στην διοίκηση επιχειρήσεων και τουρισμού με σπουδές στις Η.Π.Α. – εμπειρογνώμονας περιφερειακής τουριστικής και επιχειρηματικής ανάπτυξης, και έχει εργαστεί ως Σύμβουλος σε Έλληνες Υπουργούς Τουρισμού και ως συνεργάτης σε άλλα Υπουργεία, σε Ευρωπαϊκά προγράμματα τεχνικής βοήθειας σε κυβερνήσεις ξένων χωρών (Ευρώπη, Βαλκάνια, Λεκάνη της Μεσογείου ), έχει εκτενές δημοσιευμένο έργο, έχει συνεργαστεί σε πλήθος στρατηγικές και αναπτυξιακές μελέτες και ερευνητικά έργα, και έχει διδακτικό ακαδημαϊκό έργο επίσης (>25 εξάμηνα) ως καθηγητής, λέκτορας, εκπαιδευτής. Επίσης δραστηριοποιείται επαγγελματικά υποστηρίζοντας ΜΚΟ για θέματα ενδιαφέροντος πολιτών μεγαλύτερης ηλικίας.
