ΜΙΑ ΩΔΗ στην ΔΥΣΤΟΠΙΑ – Συνοπτική εισαγωγή στο Προσωπικό Αριθμό και την επιλογή της μελλοντικής ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Γράφει ο Σταμάτης Γαλάνης

Εδώ και αρκετούς μήνες γίνεται πλούσιος δημόσιος διάλογος αναφορικά με τον Προσωπικό Αριθμό (Π.Α.), τη σύνδεσή του με τις νέες ψηφιακές ταυτότητες και ευρύτερα τις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, περίπου 2,6 εκατομμύρια πολίτες έσπευσαν να τον λάβουν μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου, ενώ σε περίπου 5,6 εκατομμύρια που δεν το έκαναν, η κυβέρνηση προχώρησε αυτόματα στην έκδοση και αποστολή του μέσω προσωπικού email. Φυσικά, για να ληφθεί, θα χρειαστεί κανείς να προχωρήσει τη διαδικασία που υπαγορεύει το email και να εισέλθει στην πλατφόρμα της ΑΑΔΕ, δίνοντας τη συναίνεσή του για να τον λάβει επίσημα. Όπως είναι φυσικό, εγείρονται πολλά ερωτήματα αναφορικά με τον Προσωπικό Αριθμό, την υποχρεωτική νομοθέτηση της έκδοσής του για όλους τους πολίτες, τις επισφάλειες και τους κινδύνους που εγκυμονούνται για τους πολίτες στο μέλλον. Ύστερα από έρευνα που κάναμε (στο διαδίκτυο και με τη βοήθεια του ChatGPT) προκύπτουν τα ακόλουθα, ώστε να ρίξουμε φως γύρω από αυτό το θέμα. Η προσέγγισή μας είναι απλή, για να μπορεί να γίνει κατανοητή από τον οποιονδήποτε – και στο τέλος ακολουθεί και η δική μας θέση ως συμπέρασμα. Η ερώτηση που κάναμε είναι: Τι είναι ο Π.Α., τι περιλαμβάνει, ποια δεδομένα θα έχει, ποιοι φορείς θα έχουν πρόσβαση σε αυτόν, τι μπορεί να περιλαμβάνει μελλοντικά, ποιοι κίνδυνοι εγκυμονούνται από αυτή την κεντρικοποίηση δεδομένων και ποια είναι τα μελλοντικά (ή και παρόντα) ρίσκα που ενδέχεται να προκύψουν. Ακολουθούν οι απαντήσεις σε σημεία:

1. Τι είναι ο Προσωπικός Αριθμός (Π.Α.)

Ο Προσωπικός Αριθμός είναι ένα μοναδικό ψηφιακό αναγνωριστικό για κάθε πολίτη ή κάτοικο της χώρας. Σκοπός του είναι να αντικαταστήσει ή να συμπληρώσει διάφορα έγγραφα και διαδικασίες, ώστε η αναγνώριση και η πρόσβαση σε υπηρεσίες (δημόσιες ή ιδιωτικές) να γίνεται ψηφιακά, γρήγορα και με ασφάλεια.

2. Τι περιλαμβάνει

Ο Π.Α. λειτουργεί ως «Master Key» για πρόσβαση σε ψηφιακές υπηρεσίες και μπορεί να συνδεθεί με:

• Ηλεκτρονικές ταυτότητες (eID)
• Ψηφιακές υπογραφές
• Πλατφόρμες διαχείρισης προσωπικών δεδομένων
• Συστήματα δημόσιας διοίκησης

3. Τι δεδομένα έχει μέσα του

Ο Π.Α. μπορεί να περιλαμβάνει βασικά προσωπικά δεδομένα, όπως:

• Ονοματεπώνυμο
• ΑΜΚΑ / ΑΦΜ
• Διεύθυνση κατοικίας
• Στοιχεία επικοινωνίας
• Ημερομηνία γέννησης
• Κατάλογο αδειών ή πιστοποιητικών (π.χ. οδηγού, υγείας)

Σε πιο εξελιγμένες μορφές, μπορεί να αποθηκεύει και δεδομένα χρήσης υπηρεσιών ή ακόμα και υγειονομικά, οικονομικά ή και πιο ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα.

4. Ποιοι δημόσιοι φορείς θα έχουν πρόσβαση

Αρχικά, πρόσβαση θα έχουν:

• Υπουργεία (Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Εσωτερικών, Υγείας, Οικονομικών)
• Ασφαλιστικοί φορείς (π.χ. ΕΦΚΑ)
• Οργανισμοί παροχής υπηρεσιών (π.χ. ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ), όπου απαιτείται η ταυτοποίηση

Η πρόσβαση θα πρέπει να είναι ελεγχόμενη και καταγεγραμμένη, αλλά η συγκέντρωση αυτών των δεδομένων σε κεντρικό σύστημα αυξάνει τις πιθανότητες κατάχρησης. Το νομοθετικό πλαίσιο δεν είναι, για την ώρα τουλάχιστον, διαυγές. 

5. Τι μπορεί να περιλαμβάνει μελλοντικά

Στο μέλλον, ο Π.Α. μπορεί να εμπλουτιστεί με:

• • Βιομετρικά δεδομένα (αναγνώριση προσώπου, δακτυλικά αποτυπώματα)
  • Ψηφιακά πιστοποιητικά υγείας ή εμβολιασμών

• Στοιχεία οικονομικών συναλλαγών

• Πρόσβαση σε υπηρεσίες ιδιωτικού τομέα (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες)
• Ψηφιακές άδειες ή δικαιώματα (π.χ. οδήγησης, εκπαίδευσης)

6. Κίνδυνοι από την κεντρικοποίηση

Η ύπαρξη ενός μοναδικού αριθμού που συνδέει πολλά διαφορετικά δεδομένα (υγεία, φορολογία, κοινωνικές παροχές, τραπεζικές ή δημόσιες υπηρεσίες) κυοφορεί τα ακόλουθα ρίσκα:

• Μαζικές παραβιάσεις δεδομένων (hacking): Αν χακαριστεί η βάση δεδομένων που συνδέει τον Π.Α. με τα προσωπικά στοιχεία, μπορεί να εκτεθεί ένας τεράστιος αριθμός πολιτών ταυτόχρονα.
• Παρακολούθηση και έλεγχος των πολιτών: Η συγκεντρωτική φύση των πληροφοριών μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καταγραφή δραστηριοτήτων, πέρα από τον αρχικό σκοπό της υπηρεσίας.
• Κατάχρηση από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς: Υπάρχει κίνδυνος τα δεδομένα να χρησιμοποιηθούν για διαφημιστικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς σκοπούς, χωρίς τη συγκατάθεση του πολίτη.
• Ταυτοποίηση προσωπικών προτιμήσεων, οικονομικών ή υγειονομικών στοιχείων: Συνδυάζοντας δεδομένα από διαφορετικά συστήματα, μπορεί να σχηματιστεί πλήρες προφίλ του πολίτη.
• Περιορισμοί της τεχνολογίας ασφάλειας: Ακόμη και με ισχυρά μέτρα ασφάλειας και κρυπτογράφηση, κανένα σύστημα δεν είναι 100% ασφαλές απέναντι σε επιθέσεις ή ανθρώπινα λάθη.

7. Προβλέψεις κινδύνου για το μέλλον

• Προβλήματα αποκλεισμού ή δυσλειτουργίας: Πολίτες που δεν εκδίδουν ή χάνουν τον Π.Α. τους μπορεί να αποκλειστούν από δημόσιες υπηρεσίες ή ηλεκτρονικές διαδικασίες. Τεχνικά προβλήματα, όπως χακαρίσματα ή σφάλματα συστήματος, μπορεί να επηρεάσουν πολλούς ταυτόχρονα.
• Cyberattacks: Μεγάλοι οργανισμοί θα είναι στόχος για κλοπή ψηφιακής ταυτότητας.
• Κατάχρηση δεδομένων – Κακόβουλη χρήση: Ιδιωτικοί φορείς ενδέχεται να εκμεταλλευτούν πληροφορίες για εμπορικούς σκοπούς.
• Πολιτική παρακολούθηση: Κεντρικά ψηφιακά IDs μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παρακολούθηση κοινωνικής συμπεριφοράς.
• Εξάρτηση από ψηφιακά συστήματα: Απώλεια ή σφάλμα στο σύστημα θα επηρεάζει την καθημερινή ζωή (π.χ. πρόσβαση σε υπηρεσίες, πληρωμές, υγειονομική περίθαλψη).

Σε γενικές γραμμές, η τεχνολογία διευκολύνει τη ζωή, αλλά απαιτεί αυστηρά νομικά, τεχνικά και εποπτικά πλαίσια για να μειωθούν οι κίνδυνοι. Και μην ξεχνάμε εδώ, συγκεκριμένα άρθρα του ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ μας, τα οποία και θωρακίζουν τις ιδιωτικές μας ελευθερίες. 

Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία και οι συνδέσεις με τα δυστοπικά γεγονότα στην Κίνα

Από την έρευνά μας προκύπτει ότι δεν υπάρχει άμεση ευρωπαϊκή οδηγία που να υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να δώσουν Π.Α. σε όλους τους πολίτες. Η ΕΕ έχει γενικά πλαίσια για προστασία προσωπικών δεδομένων (GDPR) και για διαλειτουργικότητα των ψηφιακών υπηρεσιών, αλλά δεν επιβάλλει συγκεκριμένο αριθμό ταυτότητας σε κάθε πολίτη. Κάποιες ευρωπαϊκές πρακτικές και εργαλεία ενθαρρύνουν τη χρήση μοναδικών ψηφιακών αναγνωριστικών για ηλεκτρονικές υπηρεσίες, αλλά η εφαρμογή και η μορφή του Π.Α. είναι εθνική επιλογή. Άρα, η υποχρεωτική έκδοση του Π.Α. ήταν απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης, (ακόμη μια εξαιρετική πρωτοπορία, ύστερα από το νόμιμο πλέον 13ωρο) κυρίως για λόγους εσωτερικής διακυβέρνησης και ψηφιοποίησης, και όχι άμεση επιταγή από την ΕΕ. Αυτή, ωστόσο, η επιβολή της υποχρεωτικότητας (θυμίζουμε ότι η Δημοκρατία υπηρετεί το σύνολο και όχι μια μερίδα του λαού) μας οδηγεί σε μια επόμενη σκέψη – και μάλιστα σε μια χώρα 1,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων: στην Κίνα και την πρακτική του social credit system (SCS). Το SCS είναι επίσημος όρος που χρησιμοποιείται στην Κίνα για τις πρωτοβουλίες αξιολόγησης “αξιοπιστίας” πολιτών και επιχειρήσεων, και ταυτόχρονα μια ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει τόσο “blacklists” (λίστες αποκλεισμού) όσο και “rewards” (επιδότηση / κίνητρα για καλές πρακτικές). Μέσω αυτού του συστήματος, η χώρα συγκεντρώνει δεδομένα από πολλές πηγές – δημόσιες υπηρεσίες, δικαστήρια, τράπεζες, αστυνομία, κάμερες, κοινωνική συμπεριφορά – και τα διασυνδέει ώστε να «αξιολογεί» την εμπιστοσύνη / αξιοπιστία των πολιτών. Αυτό μοιάζει αρκετά με τον “Προσωπικό Αριθμό Πολίτη”, αν όλα τα δεδομένα είναι συγκεντρωμένα κάτω από ένα ενιαίο σύστημα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Η εφαρμογή του SCS έχει οδηγήσει σε πολλά δυστοπικά γεγονότα, τα οποία συμβαίνουν αυτή τη στιγμή: άτομα που θεωρούνται “μη αξιόπιστα” μπορούν να αντιμετωπίσουν αποκλεισμούς όχι μόνο σε ταξίδια (τρένα/αεροπλάνα), αλλά πιθανώς και σε άλλες πτυχές της ζωής (δάνεια, υπηρεσίες, δημόσιες παροχές). Αυτό δημιουργεί μία μορφή “κοινωνικού ελέγχου” μέσω ανελέητων, μέχρι και εξευτελιστικών, ποινών. Το σύστημα “blacklists” μπορεί να χρησιμοποιηθεί για στοχοποίηση ανθρώπων που χρωστάνε ή θεωρούνται “πρόβλημα” από το κράτος – κάτι που δημιουργεί κινδύνους για κοινωνικό στιγματισμό, απώλεια της ιδιωτικότητας και περιθωριοποίηση. Ο συνδυασμός τεχνολογίας (κάμερες, αναγνώριση προσώπου, big data) με ένα καθεστώς που έχει σημαντικό έλεγχο στα θεσμικά όργανα ανοίγει το πεδίο για χρήση αυτών των συστημάτων ως μέσο πολιτικού ελέγχου, όχι μόνο οικονομικής αξιολόγησης. Τοπικά συστήματα μπορεί να βαθμολογούν ακόμη και “ηθικές” ή “κοινωνικές” συμπεριφορές (π.χ. συμμετοχή στην κοινότητα, καθαριότητα περιοχής), όχι μόνο οικονομικές ή νομικές παραβάσεις. Εν κατακλείδι, όλα αυτά είναι πρακτικές που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον πλανήτη, και η Κίνα πρωτοστατεί. Μην βιαστούμε ωστόσο να πούμε ότι είναι μακριά από εμάς, και ότι η φωτιά δεν έχει φτάσει στο δάσος μας. Θυμίζουμε ότι, πριν από λίγα χρόνια, αν κάποιος μας έλεγε ότι θα μπορούσαμε να μιλήσουμε με την τεχνητή νοημοσύνη και να λάβουμε απάντηση μέσα σε ένα δευτερόλεπτο, πιθανώς θα αποκρινόμασταν ότι είμαστε άρρωστοι. Όλα αυτά λοιπόν είναι κοντά μας – έχουν ήδη γίνει – και τα περισσότερα δίχως τη συγκατάθεσή μας.

Υπό αυτό το πρίσμα – της ευρύτερης συναίνεσής μας – υπάρχει μια σημαντική μερίδα του ελληνικού λαού που εκφέρει την άποψη ότι όλα είναι ήδη «κανονισμένα» και έχουν επεκταθεί στην κοινωνική μας ζωή. Ακολουθούν ορισμένες από αυτές τις αποκρίσεις, μαζί με τις απαντήσεις μας:

1. «Έλα μωρέ, αφού μας παρακολουθούν ήδη, ο Π.Α. σε πείραξε;» Καταρχάς, μόνο η παραδοχή ότι «μας παρακολουθούν ήδη» μας κάνει πραγματικά να ασφυκτιούμε. Το γεγονός ότι το πιστεύουμε και έχουμε παραδοθεί σε αυτό το αφήγημα σημαίνει ότι το «σύστημα παρακολούθησης» έχει ήδη προχωρήσει σε μια μεγάλη νίκη. Υπάρχουν αρκετοί ανάμεσά μας όμως που ΔΕΝ δεχόμαστε αυτή τη σκληρή, ολοκληρωτική θεώρηση. ΌΧΙ λοιπόν, δεν θέλουμε να μας παρακολουθούν. Και δεν επιθυμούμε να τους δώσουμε ακόμη ένα μέσο ή αφορμή να το κάνουν!
2. «Ωχ αδερφέ, αφού έχεις ήδη 3-4 αριθμούς, ο Π.Α. θα σε χαλάσει τώρα;» Αυτό που μας «χαλάει» περισσότερο είναι η αδιαφορία για τους άλλους, ο λεγόμενος «ωχαδερφισμός». Αυτός είναι κυρίως που μας έχει οδηγήσει σε πολλά αδιέξοδα σήμερα. Το ότι κάποτε δεχτήκαμε όλα αυτά τα νούμερα δεν σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε – ούτε να συνεναίσουμε σε όσα λέει ο παλιός, καλός «ωχαδερφιστής». Οι συναλλαγές με το κράτος θα συνεχίσουν να γίνονται μέσω ΑΦΜ και κωδικών TAXIS, δίχως να χρειάζεται κάτι περισσότερο.
3. «Ναι, με το κινητό όλη μέρα στο χέρι και το δορυφορικό GPS, δεν ξέρεις ότι μπορούν εύκολα να σε βρουν;» Αυτό ισχύει σε μεγάλο βαθμό. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα σύγχρονα κινητά τηλέφωνα μας «ακούνε» κιόλας και επανέρχονται με τις καταναλωτικές ανάγκες που εκφράζουμε! Ωστόσο, αν το επιθυμούμε, μπορούμε να επιλέξουμε μια ζωή δίχως κινητό ή δίχως υπερβολική χρήση. Το κινητό μπορεί να «μείνει πίσω» σε έναν περίπατο, σε ένα θέατρο, σε έναν αγώνα ή ακόμα και σε έναν καφέ. Άλλωστε, σε όλες τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις δεν έχουμε ανάγκη να κοινωνικοποιηθούμε με το κινητό, αλλά με τους ανθρώπους πλάι μας. Ακόμη και στο σπίτι, μπορεί να παραμείνει απενεργοποιημένο. Θα γλιτώσουμε και πολλές περιττές οχλήσεις.
4. «Έχεις Facebook, Instagram, TikTok, YouTube και όλα τα social media. Σε αυτά «ποστάρεις» όλες τις δραστηριότητες σου. Από το που έφαγες, μέχρι τι αγόρασες ή τι ψήφισες. Ο Π.Α. σε πείραξε τώρα;» Ακόμη μια ερώτηση, χωρίς ουσία, καθώς υπάρχει σημαντική διαφορά. Η επιλογή να έχουμε social media και να προβάλουμε περιεχόμενο είναι δική μας. Δίνουμε συναίνεση και φιλτράρουμε τι δείχνουμε και σε ποιο κοινό. Ταυτόχρονα, η κάθε πλατφόρμα θέτει τους δικούς της κανόνες ιδιωτικότητας και προστασίας δικαιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, ο πολίτης έχει επιλογή στο αν θα βρίσκεται σε αυτές και τι υλικό θα προβάλει.
5. «Γιατί σε ενοχλεί τόσο ο Π.Α. και η πρόοδος της τεχνολογίας;» Δεν μας ενοχλεί ούτε ένας αριθμός ούτε η πρόοδος. Η τεχνολογία και η πρόοδος μας έχουν πάει στο φεγγάρι, μας έχουν δώσει υπέροχα εργαλεία και οδηγούν σε νέες ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις στην ιατρική, την ψυχαγωγία, την επιστήμη και την τέχνη. Τα εργαλεία αυτά, με σωστή χρήση, οδηγούν στη γνώση, την εξέλιξη και την αυτοβελτίωση.

Αυτό που σε σύνοψη μας ενοχλεί είναι η υποχρεωτικότητα. Αυτό που πειράζει το νευρικό μας σύστημα είναι ο ολοκληρωτισμός. Αυτό που μας εξοργίζει είναι η μείωση – ή ακόμη και η εξαφάνιση – της ελευθερίας μας και των προσωπικών δικαιωμάτων. Έχουμε εξετάσει πρόσφατα μοντέλα Κίνας, Αυστραλίας και Καναδά (θυμηθείτε τι έγινε με τις απεργίες των νταλικέρηδων) και οι πρακτικές που εφαρμόζονται σε «ανθρώπους – αντικείμενα» μας έχουν θορυβήσει. Κατά την περίοδο του κορωνοϊού, φωνάξαμε και διαμαρτυρηθήκαμε για τις αυστηρές πρακτικές, όπως η έξοδος από το σπίτι με μήνυμα στο κράτος ή ο διαχωρισμός πολιτών σε εμβολιασμένους /ανεμβολίαστους. Παρακολουθήσαμε εξίσου την απόρριψη και τη μετάνοια που ακολούθησε μετά από πολλούς παθόντες. Έχουμε δει, τη στιγμή που γράφετε αυτό το άρθρο, πολίτες σε Σκανδιναβικές χώρες να έχουν ενσωματώσει ένα RFID Chip στο χέρι τους, να σκανάρονται σαν τα αμνοερίφια για αγορές ή για να εισέλθουν σε χώρους διασκέδασης. Έχουμε δει τι μπορεί να συμβεί σε πολίτες που δεν συμμορφώνονται με τους «χρηστούς» κανόνες. Φρίξαμε με αποκλεισμούς, ξυλοδαρμούς, φυλακίσεις, στερήσεις και άλλες συγκεντρωτικές πρακτικές. Δεν μας ενοχλεί λοιπόν η πρόοδος ή η εξέλιξη. Μας εξοργίζει όταν αυτά πέφτουν σε κακόβουλα λογισμικά, και όταν οι άνθρωποι μετατρέπονται σε αντικείμενα – εις όνομα της προόδου ή του «κοινού καλού» μιας μερίδας και μόνο, του συνόλου.

Κλείνοντας, υπενθυμίζουμε σε όποιον το χρειάζεται, ότι είμαστε ελεύθερα όντα. «Είμαστε, εξαιτίας του νευρικού συστήματος, βιολογικά καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι», όπως σωστά το θέτει ο Κλεάνθης Γρίβας. «Η μόνη ελευθερία που αξίζει το όνομα, είναι η ελευθερία να αναζητάμε το προσωπικό μας καλό, ακολουθώντας τον δικό μας δρόμο όσο δεν αποκλείουμε τους άλλους από το δικό τους ή δεν τους εμποδίζουμε να προσπαθήσουν να το πετύχουν», είπε ο σπουδαίος Άγγλος στοχαστής John Stuart Mill στο «Περί Ελευθερίας». Ας συλλογιστούμε τι συμβαίνει γύρω μας, πλάι μας και προς τα πού πάει όλο αυτό το θέμα. Και μην ξεχνάμε τον Ρήγα, όταν έλεγε: «συλλογάτε καλά, όποιος συλλογάται ελεύθερα». Προσοχή λοιπόν! Δεν χρειάζονται βιασύνες εδώ. Αυτό που μας χρειάζεται είναι κριτική σκέψη, διαύγεια, υγιής σκεπτικισμός και ορατότητα για το εγγύς μέλλον. 

Σταμάτης Γαλάνης

Συγραφέας, συνθέτης 

Νοέμβριος 2025