Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, που συνέβη στις 28 Φεβρουαρίου 2023, δεν ήταν ένα απλό ατύχημα, αλλά μια προδιαγεγραμμένη τραγωδία. Με 57 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, κυρίως νέους ανθρώπους, η Ελλάδα βίωσε μία από τις μεγαλύτερες μεταπολεμικές της καταστροφές.
Το δυστύχημα δεν ήταν ένα απλό “ανθρώπινο λάθος” ενός σταθμάρχη, όπως επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί αρχικά, αλλά το αποτέλεσμα διαφθοράς, αδιαφορίας, χρόνιων ελλείψεων και εγκληματικής εγκατάλειψης του δημόσιου σιδηροδρομικού δικτύου, κακοδιαχείρισης και κρατικής ανεπάρκειας. Πιο συγκεκριμένα ήταν αποτέλεσμα των εξής παραγόντων:
-Υποχρηματοδότηση και ελλιπής συντήρηση των σιδηροδρομικών υποδομών. Αντί για μακροπρόθεσμες επενδύσεις στο σιδηροδρομικό δίκτυο, δίνονταν κρατικά κονδύλια σε εργολάβους με πολιτικές διασυνδέσεις. Το 2017, η ελληνική κυβέρνηση πούλησε την ΤΡΑΙΝΟΣΕ στην ιταλική εταιρεία Ferrovie dello Stato Italiane (νυν Hellenic Train) για μόλις 45 εκατομμύρια ευρώ. Η Hellenic Train όμως δεν επένδυσε ουσιαστικά στην αναβάθμιση των δικτύων, παρά τις υποσχέσεις, ενώ η έλλειψη κρατικού ελέγχου επέτρεψε στην εταιρεία να λειτουργεί με ελλείψεις προσωπικού και ανύπαρκτη συντήρηση.
-Απουσία σύγχρονων συστημάτων ασφαλείας. Παρόλο που υπήρχαν ευρωπαϊκά κονδύλια για την αναβάθμιση των συστημάτων ασφαλείας, τα έργα δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ λόγω γραφειοκρατίας, διαφθοράς και κακοδιαχείρισης (Σύμβαση 717/2014: Η σύμβαση αυτή αφορούσε την εγκατάσταση τηλεδιοίκησης και αυτόματων συστημάτων ασφαλείας -παρότι υπεγράφη το 2014, δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως.). Το 2019, η Ε.Ε. προειδοποίησε την Ελλάδα ότι το σιδηροδρομικό της δίκτυο δεν πληροί τα ευρωπαϊκά πρότυπα ασφαλείας, αλλά η Ελλάδα αγνόησε τις προειδοποιήσεις και έτσι οι σταθμάρχες δούλευαν χωρίς την απαραίτητη εκπαίδευση και στήριξη από ένα σύγχρονο σύστημα ασφαλείας.
-Αναξιοκρατία και κομματικές τοποθετήσεις σε κρίσιμες θέσεις. Ο ΟΣΕ είναι γεμάτος από κομματικά στελέχη και εργολαβικές σχέσεις με ιδιωτικές εταιρείες, που έβαζαν το κέρδος πάνω από την ασφάλεια. Τα ανώτερα στελέχη του ΟΣΕ και της Hellenic Train ήταν συχνά διορισμένα από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, χωρίς να είναι απαραίτητα ειδικοί στα σιδηροδρομικά συστήματα.
-Έλλειψη ελέγχου και λογοδοσίας, καθώς τα προβλήματα της σιδηροδρομικής γραμμής ήταν γνωστά αλλά αγνοήθηκαν. Εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία, οι εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους και οι ανεξάρτητοι ελεγκτικοί φορείς είχαν προειδοποιήσει για τις σοβαρές ελλείψεις στο δίκτυο. Το ελληνικό κράτος έχει θεσπίσει ελεγκτικούς μηχανισμούς, αλλά αυτοί είτε είναι αναποτελεσματικοί, είτε λειτουργούν για να καλύπτουν πολιτικές ευθύνες. Υπάρχουν αρχές όπως η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), που θεωρητικά έπρεπε να ελέγχει την ασφάλεια του δικτύου. Ωστόσο, η ΡΑΣ δεν παρενέβη εγκαίρως, ούτε επέβαλε κυρώσεις για την έλλειψη συστημάτων ασφαλείας. Όταν υπήρχαν καταγγελίες για προβλήματα στον ΟΣΕ, οι κυβερνήσεις δεν ανέλαβαν δράση. Αντίθετα, οι υπεύθυνοι για την κακή διαχείριση μετακινούνταν σε άλλες θέσεις ή παρέμεναν ατιμώρητοι.
Αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η ιταλική μαφία εμπλέκεται στο δυστύχημα των Τεμπών, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι το περιβάλλον της ιδιωτικοποίησης και της κακοδιαχείρισης θα μπορούσε να την έχει διευκολύνει να παρεμβαίνει. Η διαφθορά, η έλλειψη λογοδοσίας και οι ασαφείς συμβάσεις δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για μαφιόζικες πρακτικές, ακόμα κι αν δεν υπάρχουν ορατές “πιστολιές” όπως σε κλασικές υποθέσεις οργανωμένου εγκλήματος. Οι ιταλικές μαφίες, όπως η Ντρανγκέτα, η Καμόρα και η Κόζα Νόστρα, έχουν ιστορικά διεισδύσει σε κρατικές συμβάσεις υποδομών και μεταφορών, τόσο στην Ιταλία όσο και διεθνώς. Για να δούμε όμως, πως θα μπορούσε να εμπλέκεται η ιταλική μαφία;
-Είναι γνωστό ότι η μαφία διεισδύει σε μεγάλες συμβάσεις δημοσίων έργων μέσω εταιρειών-βιτρινών. Αν η ιδιωτικοποίηση των ελληνικών σιδηροδρόμων ήταν μια ευκαιρία για παρακρατήσεις κονδυλίων ή παράνομες υπεργολαβίες, τότε αυτό θα μπορούσε να έχει επηρεάσει τη συντήρηση και την ασφάλεια του δικτύου.
-Η μαφία συνεργάζεται συχνά με διεφθαρμένους αξιωματούχους για να εξασφαλίζει συμβόλαια και να αποφεύγει ελέγχους. Το γεγονός ότι υπήρχαν επανειλημμένες αναφορές για προβλήματα ασφαλείας, αλλά δεν διορθώθηκαν ποτέ, δείχνει ότι κάποιοι είχαν συμφέρον να μην επενδύσουν σε αναβαθμίσεις.
-Στην Ιταλία έχουν καταγραφεί πολλαπλές περιπτώσεις όπου μαφιόζικες οργανώσεις ελέγχουν εταιρείες που παρέχουν εξοπλισμό ή εργολαβίες στα δημόσια δίκτυα μεταφορών. Μια παρόμοια κατάσταση στην Ελλάδα θα μπορούσε να έχει οδηγήσει σε ελλείψεις ασφάλειας.
-Οι σιδηρόδρομοι είναι ένας ιδανικός τομέας για ξέπλυμα μαύρου χρήματος, καθώς περιλαμβάνουν μεγάλες χρηματοδοτήσεις και πολύπλοκες συμβάσεις. Αν η ιταλική μαφία είχε διεισδύσει στην Hellenic Train, θα μπορούσε να χρησιμοποιεί το ελληνικό δίκτυο για τέτοιους σκοπούς.
-Στην Ιταλία, όσοι προσπαθούν να αποκαλύψουν μαφιόζικες δραστηριότητες δέχονται απειλές, εκβιασμούς ή και βίαιες επιθέσεις. Εάν υπήρχε μαφιόζικη εμπλοκή στην Ελλάδα, δεν αποκλείεται κάποιοι να φοβήθηκαν να μιλήσουν ή να αποκάλυψαν μόνο όσα δεν έθιγαν “επικίνδυνα” πρόσωπα.
Αμέσως μετά το δυστύχημα, η κυβέρνηση επιχείρησε να αποδώσει την ευθύνη αποκλειστικά στον σταθμάρχη της Λάρισας, αποσιωπώντας τη συστημική αποτυχία του κράτους, αποφεύγοντας να θίξει τις διαχρονικές ευθύνες των κυβερνήσεων, των διοικήσεων της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και της Hellenic Train και ως συνέπεια η ελληνική κοινωνία αντέδρασε με έντονη οργή, καθώς το δυστύχημα αποκάλυψε τον επικίνδυνο τρόπο με τον οποίο λειτουργεί διαχρονικά το ελληνικό κράτος.
Γιατί αυτή η προσέγγιση όμως είναι λάθος:
-Το σύστημα έπρεπε να διαθέτει αυτοματοποιημένα φρένα και ειδοποιήσεις, ώστε να μην εξαρτάται από ανθρώπινο λάθος.
-Το κέντρο τηλεδιοίκησης της Λάρισας ήταν εκτός λειτουργίας. Είχε καταστραφεί από πυρκαγιά το 2019, αλλά δεν είχε επιδιορθωθεί, γιατί οι υπεύθυνοι της Hellenic Train και του ΟΣΕ δεν έδωσαν προτεραιότητα στην αποκατάσταση του συστήματος. Φυσικά, εάν ήταν σε λειτουργία θα είχε αποτρέψει το δυστύχημα.
-Το δίκτυο ήταν σε άθλια κατάσταση λόγω χρόνιας παραμέλησης και πολιτικών παρεμβάσεων.
Οι μεγάλες διαδηλώσεις και η κοινωνική κατακραυγή έδειξαν ότι η υπομονή του λαού απέναντι στη διαφθορά και την αδιαφορία έχει εξαντληθεί. Ωστόσο, παρά την κατακραυγή, οι δομικές αλλαγές στο σύστημα των μεταφορών παραμένουν αργές ή ανύπαρκτες. Η έρευνα προχωρά αργά, με αποσιώπηση κρίσιμων εγγράφων και καθυστερήσεις στην απόδοση ευθυνών, ενώ υπάρχουν φόβοι ότι οι πραγματικά υπεύθυνοι πολιτικοί και επιχειρηματικοί παράγοντες δεν θα λογοδοτήσουν ποτέ. Αυτά είναι λάθη που θα οδηγήσουν στην επανάληψη της τραγωδίας.
Τα μεγάλα ΜΜΕ προσπάθησαν να περιορίσουν την κάλυψη της τραγωδίας και να αποσιωπήσουν τις πολιτικές ευθύνες. Εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους που προσπάθησαν να μιλήσουν δημόσια για τις ελλείψεις, πιέστηκαν να μη μιλήσουν. Οι μεγάλες διαδηλώσεις που ακολούθησαν αντιμετωπίστηκαν με αστυνομική βία. Και αυτά είναι λάθη που θα οδηγήσουν στην διάρρηξη του κοινωνικού ιστού της χώρας.
Για να μην επαναληφθεί μια παρόμοια τραγωδία, η Ελλάδα πρέπει να σταματήσει την πρακτική της ατιμωρησίας, της αδιαφάνειας και της κακοδιαχείρισης με:
1) Πλήρη Δικαστική Διερεύνηση & Απόδοση Ευθυνών
-Η έρευνα πρέπει να είναι ανοιχτή και διαφανής, χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις.
-Να εξεταστεί η ευθύνη όλων των εμπλεκομένων, από κυβερνητικά στελέχη μέχρι την Hellenic Train.
2) Αναβάθμιση του Σιδηροδρομικού Δικτύου
-Άμεση εγκατάσταση ηλεκτρονικών συστημάτων ασφαλείας.
-Ενίσχυση του προσωπικού και των διαδικασιών εκπαίδευσης των σταθμαρχών και μηχανοδηγών.
3) Διαφάνεια στην Ιδιωτικοποίηση & Διερεύνηση της Hellenic Train
-Να αποκαλυφθεί ποιοι πραγματικά κέρδισαν από την πώληση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ.
-Έλεγχος για πιθανή εμπλοκή διεθνών εγκληματικών οργανώσεων στη διαχείριση των συμβάσεων.
Το δυστύχημα στα Τέμπη πρέπει να γίνει η αφορμή για ριζικές αλλαγές. Η Ελλάδα χρειάζεται ένα κράτος που να λειτουργεί με υπευθυνότητα, διαφάνεια και σεβασμό στη ζωή των πολιτών της.
Παναγιώτα Μπλέτα – Συγγραφέας/Διανοήτρια
16.3.2025
