Το βιβλίο του Δημήτρη Μπονόβα, «Βαδίζοντας στο σκοτάδι», είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς το στίγμα του είναι ο αέναος αγώνας του ανθρώπου να υπερνικήσει το σκοτάδι του. Το σκοτάδι σηματοδοτεί τη βία και το χάος που προκαλεί ο πόλεμος, ενώ το βάδισμα στο σκοτάδι σηματοδοτεί τον πολύπλοκο συνδυασμό του κακού και του καλού που συμβαίνουν μέσα στον άνθρωπο.
Ο πρόλογος δίνει έναν ζοφερό τόνο, περιγράφοντας τον πόλεμο και την αίσθηση του συντριπτικού σκοταδιού που φέρνει, ενώ το πρώτο κεφάλαιο ξεκινά με την δραματική αντίθεση μεταξύ της ανανεωτική δύναμης της άνοιξης και της ωμότητας του πολέμου, καθώς η πολιτική αναταραχή ξεχύνεται στους δρόμους. Αυτή η αντιπαράθεση καταδεικνύει τη διχοτόμηση της ανθρώπινης φύσης, την ικανότητά μας δηλαδή για δημιουργία και ταυτόχρονα καταστροφή, για ειρήνη και ταυτόχρονα βία, για συμπόνια και ταυτόχρονα σκληρότητα.
Ο φακός του Δημήτρη Μπονόβα, επικριτικός και παράλληλα ενσυναισθητικός, δίνει προτεραιότητα στο βιωματικό και θεματικό σε σχέση με το δομικό, που είναι μια συναρπαστική επιλογή για ένα βιβλίο με τόσο ισχυρό θέμα.
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, o Σαρίφ, ένας μουσουλμάνος, με παιδεία και μόρφωση, που τον περισσότερο χρόνο της ζωής του ζει ειρηνικά με την οικογένεια του, μας ξεναγεί στις ανατροπές που βιώνει λόγω του πολέμου και στο πως αυτές κατάφεραν να μεταμορφώσουν τελικά και τον ίδιο, έστω και περιστασιακά, σε όχημα βίας.
Η αναφορά σε γεγονότα όπως η Αραβική Άνοιξη και οι διώξεις των Γιαζίντι, χρησιμοποιείται ως έναυσμα για να διεισδύσουμε βαθύτερα στις ανθρώπινες σχέσεις , προκειμένου να γνωρίσουμε πως οι πολιτισμικές και θρησκευτικές συγκρούσεις πολλές φορές παραμορφώνουν τις προσωπικές και συλλογικές ταυτότητες, εγείροντας το ζήτημα της ηθικής ευθύνης απέναντι σε αυτούς που είναι διαφορετικοί από εμάς.
Η κατανόηση και η ενσυναίσθηση προς τον «Άλλο», όμως, αποτελούν το θεμέλιο λίθο της ύπαρξης μας, αποτελούν βασική ανάγκη επιβίωσης, που σημαίνει ότι, καταγγέλλοντας και φυλακίζοντας τη διαφορετικότητα φυλακίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτή η αλήθεια αποτελεί και την κεντρική ιδέα του βιβλίου, εκεί που θέλει να στρέψουμε τη ματιά μας ο συγγραφέας.
Το βιβλίο επισημαίνει, επίσης, μέσα από το αφηγηματικό πάντρεμα πολέμων σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές διαστάσεις, τις βαθύτερες αιτίες που πυροδοτούν τις κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές και έχουν τις ρίζες τους στις οικονομικές και υλικές ανισότητες, στην κατάκτηση πόρων, δύναμης και εξουσίας.
Ο αγώνας του πρωταγωνιστή, εν μέσω όλων αυτών, αναδεικνύει την εσωτερική σύγκρουση του ανθρώπου με τον εαυτό του, προκειμένου να επιλέξει εάν θα υπερβεί το εξωτερικό χάος ή όχι, υπογραμμίζοντας έτσι, ότι ο ίδιος είναι εκείνος που καθορίζει τις αξίες του σε έναν κόσμο που στερείται εγγενώς μιας προκαθορισμένης ηθικής δομής.
Η βίαιη αντίσταση του πρωταγωνιστή ερμηνεύεται μέσα από το πρίσμα της ηθικής αμφισημίας και των ηθικών διλημμάτων, καθώς σε καταστάσεις ακραίας κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, οι παραδοσιακές ηθικές κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να γίνουν ασαφείς, αναγκάζοντας τα άτομα να κάνουν δύσκολες επιλογές που αμφισβητούν τα ηθικά τους όρια.
Η ψυχολογική του κατάσταση διερευνάται μέσα από το τραύμα, την ανθεκτικότητα, τις κρίσεις ταυτότητας, τον αγώνα για νόημα, την απώλεια, τη βίαιη αντίσταση που μπορεί να οδηγήσουν σε βαθιές αλλαγές στην οπτική και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου. Οι συναισθηματικές του αντιδράσεις κυμαίνονται από την απελπισία και τον φόβο έως την ελπίδα και την αλληλεγγύη, αντανακλώντας την περίπλοκη πραγματικότητα της ζωής σε ταραχώδεις καιρούς.
Το κυρίαρχο θέμα που πραγματεύεται, όμως, το βιβλίο δεν είναι ο πόλεμος, εμφύλιος ή μη, αλλά αυτό που τον τροφοδοτεί, που είναι ο φασισμός. Ο φασισμός χαρακτηρίζεται από αυταρχική εξουσία, δικτατορική ηγεσία και ακραία εθνικιστικά, θρησκευτικά ή οπαδικά, γενικά, αισθήματα.
Ο φασισμός υπαγορεύει, ότι ο πόλεμος είναι ηθικά δικαιολογημένος μέσω μιας σειράς κριτηρίων, τόσο στην απόφαση για πόλεμο όσο και στη συμπεριφορά εντός πολέμου. Η ιστορία μας έχει δείξει, ότι ο φασισμός είναι αυτός που οδηγεί στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, ότι το κακό μπορεί να προέρχεται από τους απλούς ανθρώπους που ακολουθούν τυφλά τις εντολές.
Το «Βαδίζοντας στο Σκοτάδι» εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά:
- με την ηθική ευθύνη, την εξουσία και την ικανότητα για κακό μέσα στην ανθρώπινη φύση,
- με την προάσπιση θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών σε κάθε κοινωνία,
- με τα όρια μεταξύ ατομικής και συλλογικής ευθύνης, κατά πόσο δηλαδή τα άτομα είναι υπεύθυνα για τις ενέργειες των ηγετών τους ή του κράτους τους, μέσα από την υπακοή ή μη υπακοή τους,
- με την υπαρξιακή κρίση και την αίσθηση του παραλογισμού που βιώνουν τα άτομα σε τέτοιες εποχές, στην προσπάθεια τους να βρουν νόημα στη ζωή τους,
- με τον ρόλο του κράτους, τη φύση της εξουσίας και την ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας,
- με το πόσο ευάλωτος είναι ο φτωχός ή ο μέσος άνθρωπος σε επιβλαβείς ιδεολογίες, στην προπαγάνδα,
- με τον ρόλο της εκπαίδευσης και τις ηθικές συνέπειες της πειθούς και της χειραγώγησης στην πολιτική.
Η αφήγηση του βιβλίου είναι ζωντανή και υποβλητική, γεμάτη έντονο συναίσθημα και μια αίσθηση αμεσότητας που παρασύρει τον αναγνώστη να βιώσει νοητά τις εμπειρίες των χαρακτήρων.
Η έλλειψη άμεσων αναφορών ή λεπτομερών περιγραφών των χαρακτήρων αντικατοπτρίζει τη χαοτική και μη γραμμική φύση της πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, ενώ υποδηλώνει τη σκόπιμη απόφαση του συγγραφέα να επικεντρωθεί λιγότερο στην αφηγηματική σαφήνεια και περισσότερο στον σπλαχνικό αντίκτυπο των περιγραφόμενων γεγονότων, απαιτώντας από τον αναγνώστη να βυθιστεί στον κόσμο του πρωταγωνιστή, να συνδυάσει την ιστορία με τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς και τις εμπειρίες ενός ανθρώπου παγιδευμένου στα διασταυρούμενα πυρά της ιστορίας.
Το βιβλίο προσφέρει μια αυστηρή εξέταση της ανθρωπότητας τόσο στα καλύτερά της όσο και στα χειρότερα της, αποτυπώνοντας στιγμές ανθεκτικότητας και τρυφερότητας εν μέσω τρόμου και προκατάληψης, δείχνοντας πώς οι ανθρώπινες κοινωνίες περνούν φάσεις αναταραχής και ειρήνης, επανάστασης και στάσης, αντανακλώντας την κυκλική φύση των ιστορικών γεγονότων.
Συμπερασματικά, το «Βαδίζοντας στο σκοτάδι» αποτελεί ένα σπουδαίο βιβλίο, που μέσα από το λιτό μπέρδεμα του μύθου με την ιστορία, διερευνά κορυφαία ζητήματα για την ανθρώπινη φύση, την ηθική, την πολιτική και θρησκευτική εξουσία, καθώς και την ουσία του κακού. Αποτελεί ένα βασίλειο λέξεων, όπου διασταυρώνονται ηθικές, υπαρξιακές και πολιτικές φιλοσοφίες, προσφέροντας γνώσεις όχι μόνο για τις κοινωνικές διαστάσεις τέτοιων πολέμων αλλά και για τις διαρκείς ανθρώπινες προκλήσεις κατανόησης και απάντησης στο σκοτεινό πρόσωπο του φασισμού.
Διαμέσου της απεικόνισης του προσωπικού αγώνα και της κοινωνικής σύγκρουσης, το βιβλίο προκαλεί τη συνείδηση του αναγνώστη, προκειμένου να αναλογιστεί τη δική του ευθύνη σε έναν κόσμο που λειτουργεί μέσα από διχασμούς και διαμάχες, μέσα από την άρνηση της διαφορετικότητας. Προκαλεί το αναγνώστη να αναλογιστεί τη δική του ευθύνη απέναντι στο φασισμό.
13.12.2023
