Σε όλο τον κόσμο, παρατηρούμε μια ανησυχητική άνοδο του εθνικιστικού θεοκρατισμού, μιας ιδεολογίας που συνδυάζει τον εθνικισμό με θρησκευτικά στοιχεία, δημιουργώντας ένα ισχυρό όπλο ελέγχου και διαμόρφωσης της κοινωνίας. Ο συνδυασμός αυτός έχει συχνά οδηγήσει σε καταπίεση, περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και ενίσχυση του αυταρχισμού, αποτελώντας το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη φασιστικών τάσεων.
Ο Ιδεολογικός Πυρήνας του Εθνικιστικού Θεοκρατισμού βασίζεται στη θεώρηση ότι μια συγκεκριμένη θρησκευτική ταυτότητα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του εθνικού χαρακτήρα. Η πολιτική εξουσία συνεργάζεται με τις θρησκευτικές αρχές για να διαμορφώσει νόμους και πολιτικές που ενισχύουν την κυριαρχία μιας συγκεκριμένης θρησκείας και περιθωριοποιούν όσους δεν συμβαδίζουν με αυτήν.
Η επίκληση της παράδοσης χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να δικαιολογήσει την ανισότητα, τη διάκριση κατά των γυναικών, των μειονοτήτων και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Κάθε μορφή κοινωνικής ή πολιτιστικής διαφοροποίησης θεωρείται απειλή για την “καθαρότητα” του έθνους και αντιμετωπίζεται ως επικίνδυνη.
Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα Εθνικιστικού Θεοκρατισμού:
-Ηνωμένες Πολιτείες: Σε πολιτείες όπως το Τέξας και η Φλόριντα, κυβερνήσεις επιχειρούν να επιβάλλουν χριστιανικές αξίες μέσω της νομοθεσίας, περιορίζοντας το δικαίωμα των γυναικών στις αμβλώσεις και ελέγχοντας το περιεχόμενο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
-Ισραήλ: Η πολιτική επιρροή των υπερορθόδοξων (Haredim) και των θρησκευτικών εθνικιστών έχει αυξηθεί, οδηγώντας στη θέσπιση νόμων που ενισχύουν την εβραϊκή θρησκευτική ταυτότητα του κράτους σε βάρος των μειονοτήτων. Οι Άραβες Ισραηλινοί αντιμετωπίζονται ως υπαρξιακή απειλή για την εθνική και θρησκευτική ταυτότητα του Ισραήλ.
-Ουγγαρία: Η κυβέρνηση Όρμπαν χρησιμοποιεί τον εθνικιστικό χριστιανισμό ως εργαλείο ενίσχυσης της εξουσίας της, περιορίζοντας τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και ενισχύοντας τις αυταρχικές πολιτικές.
-Ινδία: Η κυβέρνηση Μόντι εφαρμόζει μια πολιτική Ινδουιστικού εθνικισμού, στοχοποιώντας μουσουλμανικές κοινότητες και θεσπίζοντας νομοθεσία που αποκλείει μη-Ινδουιστές από βασικά δικαιώματα.
-Ιράν: Η θεοκρατική κυβέρνηση εφαρμόζει ακραίες πολιτικές ελέγχου, περιορίζοντας τα δικαιώματα των γυναικών και επιβάλλοντας αυστηρούς κανόνες θρησκευτικής ηθικής.
Ο εθνικιστικός θεοκρατισμός δεν αναπτύσσεται στο κενό, έχει συγκεκριμένους κοινωνικούς και ψυχολογικούς μηχανισμούς. Εμποτίζεται στις κοινωνίες μέσω ενός συνδυασμού προπαγάνδας, κοινωνικής διαμόρφωσης και ψυχολογικών μηχανισμών που εκμεταλλεύονται τις ανθρώπινες ανασφάλειες και φόβους. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στη διάδοσή του είναι:
- Η Προπαγάνδα και ο Έλεγχος της Πληροφορίας
Τα αυταρχικά καθεστώτα και οι θεοκρατικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την προπαγάνδα για να επιβάλουν την ιδεολογία τους. Τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης προβάλλουν την εθνικιστική και θρησκευτική ιδεολογία ως τη μόνη αληθινή και ηθική στάση.
Διαστρεβλώνουν την ιστορία, υποβαθμίζουν επιστημονικές ανακαλύψεις που συγκρούονται με τις θρησκευτικές ή εθνικιστικές θέσεις και δημιουργούν μία εναλλακτική πραγματικότητα.
- Η Διαμόρφωση Συνειδήσεων μέσω της Εκπαίδευσης
Το εκπαιδευτικό σύστημα συχνά χρησιμοποιείται για τη διαμόρφωση των νέων γενεών με τρόπο που ευνοεί τον εθνικιστικό θεοκρατισμό. Ελέγχονται τα πανεπιστήμια και αποδυναμώνεται η ακαδημαϊκή ελευθερία.
Τα σχολικά εγχειρίδια ξαναγράφονται ώστε να ενισχύσουν εθνικιστικές και θρησκευτικές ρητορικές. Παρουσιάζουν την εθνική ιστορία με τρόπο που υπερτονίζει τις συγκρούσεις με άλλες χώρες ή πολιτισμούς. Αποκρύπτουν ή υποβαθμίζουν εγκλήματα που έχει διαπράξει το έθνος έναντι άλλων λαών. Εισάγουν θρησκευτικές αρχές στην κρατική εκπαίδευση, δημιουργώντας σύγχυση μεταξύ επιστήμης και δογματισμού.
Αναδεικνύουν μιας κυρίαρχη θρησκεία ως αναπόσπαστο στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Διδάσκουν ότι το έθνος και η θρησκεία είναι αλληλένδετα, δημιουργώντας μια συλλογική ταυτότητα που βασίζεται στην αποκλειστικότητα και την ανωτερότητα έναντι άλλων λαών ή θρησκειών.
- Η Δημιουργία Εχθρών και η κατασκευή Απειλών
Οι ηγέτες που προωθούν τον εθνικιστικό θεοκρατισμό συχνά χρησιμοποιούν τον φόβο για να κινητοποιήσουν τον πληθυσμό.
Καλλιεργούν την ιδέα ότι η χώρα απειλείται από εξωτερικές δυνάμεις (άλλες εθνότητες, διεθνείς οργανισμούς, πολυπολιτισμικότητα). Στοχοποιούν μειονότητες και τις παρουσιάζουν ως απειλές για τη σταθερότητα της κοινωνίας.
Ενισχύουν το φόβο ότι οι εσωτερικές μειονότητες (θρησκευτικές, εθνοτικές, σεξουαλικές) αποτελούν απειλή για την κοινωνία.
Αυτές οι τεχνικές επιτρέπουν στους ηγέτες να αποσπούν την προσοχή από οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, ρίχνοντας την ευθύνη σε «εσωτερικούς εχθρούς ή εξωτερικούς εχθρούς».
- Η Θρησκευτική Ρητορική
Ο θεοκρατισμός χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να νομιμοποιήσει τις πολιτικές αποφάσεις, παρουσιάζοντάς τις ως «θέλημα Θεού».
Οι θρησκευτικοί ηγέτες συνεργάζονται με το κράτος για να επιβάλουν ηθικούς κανόνες που περιορίζουν τις ατομικές ελευθερίες. Οι πολίτες δέχονται πιο εύκολα την καταπίεση των δικαιωμάτων τους, εφόσον πιστεύουν ότι αυτό εξυπηρετεί τη διατήρηση της «εθνικής ταυτότητας», ενώ η ιδέα ότι η πολιτική εξουσία προέρχεται από τη «θεϊκή βούληση» καθιστά δύσκολη την αμφισβήτηση της εξουσίας.
- Οι δύσκολες Οικονομικές και Κοινωνικές Συνθήκες
Σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, ο πληθυσμός είναι πιο ευάλωτος σε ριζοσπαστικές ιδεολογίες.
Ο εθνικιστικός θεοκρατισμός προσφέρει μια αίσθηση σταθερότητας και ταυτότητας, δίνοντας στον λαό έναν κοινό σκοπό και μια αίσθηση ανωτερότητας.
Χρησιμοποιεί την ανασφάλεια ως εργαλείο ελέγχου, καλλιεργώντας τη νοσταλγία για ένα «ένδοξο παρελθόν» που πρέπει να αναβιώσει.
Γιατί όμως οι άνθρωποι υιοθετούν τον Εθνικιστικό Θεοκρατισμό;
Οι Άνθρωποι υιοθετούν τον Εθνικιστικό Θεοκρατισμό γιατί έχουν ψυχολογική ανάγκη για σταθερότητα και ασφάλεια. Όταν αισθάνονται ανασφαλείς, τείνουν να προσκολλώνται σε αυστηρά συστήματα πίστης που προσφέρουν σίγουρες απαντήσεις.
Ο εθνικιστικός θεοκρατισμός παρέχει ένα αίσθημα κοινότητας και συλλογικής ταυτότητας, που μειώνει τη μοναξιά και την απομόνωση, που ικανοποιεί την ανάγκη του ανήκειν.
Η ιδεολογία αυτή προσφέρει απλές εξηγήσεις για πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα, δίνοντας σαφείς «κακούς» που ευθύνονται για τα προβλήματα της κοινωνίας.
Σε θεοκρατικά καθεστώτα, η διαφωνία με την κυρίαρχη άποψη μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση ή και διώξεις.
Ο εθνικιστικός θεοκρατισμός δεν αναπτύσσεται μόνος του· ενισχύεται και εδραιώνεται μέσω της παιδείας της διαίρεσης.
Η παιδεία της διαίρεσης είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην εξάπλωση του εθνικιστικού θεοκρατισμού, καθώς δημιουργεί κοινωνικές και πολιτισμικές διαχωριστικές γραμμές που ενισχύουν τη ριζοσπαστικοποίηση και τον αυταρχισμό. Ο τρόπος που τα εκπαιδευτικά συστήματα διαμορφώνουν την ιστορία, τις αξίες και την ταυτότητα των λαών μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο είτε στην ενίσχυση της ανοιχτής κοινωνίας είτε στην ενδυνάμωση της μισαλλοδοξίας και της προκατάληψης.
Είναι ανάγκη να αντισταθούμε στον Εθνικιστικό Θεοκρατισμό μέσω της ενίσχυσης της εκπαίδευσης για τη διατήρηση της ελευθερίας, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η προώθηση της κριτικής σκέψης και η ανάδειξη της επιστημονικής γνώσης είναι τα κατάλληλα αντίδοτα.
Η ελεύθερη ενημέρωση και η ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της προπαγάνδας.
Η διάκριση κράτους και εκκλησίας είναι απαραίτητη. Η διατήρηση ενός ουδέτερου κράτους που δεν προωθεί θρησκευτικές ατζέντες αποτελεί κλειδί για τη διατήρηση των ατομικών ελευθεριών.
Η προστασία των μειονοτήτων και των ατομικών δικαιωμάτων, ο σεβασμός στην πολυπολιτισμικότητα βοηθούν στην αποδυνάμωση των διαχωριστικών ιδεολογιών.
Ο εθνικιστικός θεοκρατισμός ανθεί όπου υπάρχει φόβος, άγνοια και χειραγώγηση και αποτελεί μεγάλη απειλή για την ανθρωπότητα. Η μόνη ουσιαστική απάντηση σε αυτόν είναι η γνώση, η αλληλεγγύη και η ανοιχτή κοινωνία, πέρα από θρησκείες, εθνότητες και όρια κρατών.
Παναγιώτα Μπλέτα – Συγγραφέας/ Διανοήτρια
12.2.2025